Celem badania była ocena stopnia zaawansowania banków w Polsce we wdrażaniu wymogów w zakresie ESG, a także działań podejmowanych w kierunku budowy zrównoważonych modeli biznesowych ze wskazaniem na wyzwania i szanse dla dalszego rozwoju. Analizie poddana została także relacja działań z zakresu ESG z wynikami, w tym ze stopami zwrotu i ryzykiem akcji banków notowanych na GPW.

 

 

Aspekty ESG w działalności banków w Polsce – rozwój, stan obecny, perspektywy.

 

Kwestie środowiskowe, społeczne i związane z ładem korporacyjnym, określane łącznie mianem zrównoważonego rozwoju (ESG), nabierają w ostatnich latach rosnącego znaczenia dla działalności przedsiębiorstw praktycznie we wszystkich sektorach gospodarki. Wywierają one także coraz większy wpływ na działanie sektora bankowego, który odgrywa bardzo ważną rolę we wdrażaniu tego rodzaju działań. W Europie tempo zmian w tym zakresie zaczęło wzrastać w szczególności od roku 2018, kiedy to Komisja Europejska przedstawiła pierwszą strategię zrównoważonego rozwoju, co zapoczątkowało stopniowe rozszerzanie niefinansowych ujawnień w tym obszarze. Zrównoważony rozwój jest z jednej strony związany z kwestiami etycznymi, jednak także staje się dla banków czynnikiem w istotnym stopniu wpływającym na ich wyniki ekonomiczne. Generuje on bowiem nowe rozdaje ryzyka, potrzebę tworzenia nowych produktów i usług, nowe wymogi oraz sposoby raportowania i komunikacji, czy też formułowania strategii. Celem badania zaprezentowanego w raporcie jest ocena stopnia zaawansowania banków w Polsce we wdrażaniu wymogów w zakresie ESG, a także działań podejmowanych w kierunku budowy zrównoważonych modeli biznesowych ze wskazaniem na wyzwania i szanse dla dalszego rozwoju. Analizie poddana została także relacja działań z zakresu ESG z wynikami finansowymi, a także ze stopami zwrotu i ryzykiem akcji banków notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Raport składa się z 10 rozdziałów. W rozdziale pierwszym omówiono kwestie związane z początkami rozwoju zrównoważonej bankowości w Polsce, wyróżniając cztery etapy tego procesu, obejmujące lata: 1990-2003; 2004-2009; 2010-2018 oraz okres od 2019 roku – będący etapem włączania banków w transformację gospodarki w kierunku modelu zrównoważonego rozwoju spowodowanym koniecznością ich zaangażowania w tworzenie warunków i mobilizowanie środków dla jej finansowania. Badania opisane w raporcie obejmują głównie ostatni z wymienionych okresów. Rozdział drugi dotyczy charakterystyki regulacji w zakresie zrównoważonej bankowości. W tej części opracowania, poświęconej przede wszystkim inicjatywom regulacyjnym, wspomniano również o wskazaniach samoregulacyjnych oraz miękkiego prawa (wytycznych, rekomendacji, dobrych praktyk), a także podkreślono znaczenie dobrych praktyk ładu korporacyjnego. W końcowej części rozdziału zaprezentowano ocenę stanu deklarowanego stosowania przez polskie banki Dobrych Praktyk Spółek Notowanych na GPW w roku 2022. W rozdziale trzecim omówiono kwestie ryzyka ESG, które – w przeciwieństwie do „tradycyjnego” ryzyka finansowego – nie ma charakteru neutralnego, lecz koncentruje się na ujęciu negatywnym, wskazując na zagrożenie negatywnymi skutkami wynikającymi z wpływu czynników ESG na wyniki finansowe lub wypłacalność jednostki czy też państwa. W tej części opracowania uwagę skoncentrowano przede wszystkim na kwestii zarządzania ryzykiem ESG, omawiając kwestie jego definiowania a następnie identyfikacji czynników ESG i kanałów transmisji ryzyka ESG, czyli dróg, poprzez które mogą one prowadzić do negatywnych skutków finansowych. Omówiono także zagadnienie włączania tego rodzaju ryzyka do kwestii ostrożnościowych banków oraz problem ujawnień polskich banków giełdowych odnoszących się do tego rodzaju ryzyka. Rozdział czwarty poświęcono zagadnieniu obecności kwestii ESG w polityce oraz strategii działania banków. Koncepcja zrównoważonego rozwoju wymusza bowiem zmiany w bankowych modelach biznesowych, a także dostosowanie strategii biznesowych do nowych perspektyw związanych ze zrównoważonym rozwojem. W rozdziale tym opisano wymienione kwestie w odniesieniu do polskich banków giełdowych, m.in. charakteryzując ich działania w tym zakresie oraz przedstawiając ocenę banków pod tym względem przez instytucje ratingowe. W rozdziale piątym omówiono działania banków w obszarze bezpośredniego wpływu na kwestie ESG. Skuteczne działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego czy przeciwdziałania zmianom klimatu, wymaga od banku włączenia kwestii ESG do wszystkich procesów i podejmowanych decyzji (praktyk biznesowych). Dotyczy to w szczególności odpowiedzialnego zarządzania zasobami ludzkimi z poszanowaniem różnorodności, a także ograniczania bezpośredniego wpływu banku na kwestie środowiskowe i społeczne. W tym rozdziale, na podstawie analizy raportów banków giełdowych, scharakteryzowano w jaki sposób banki identyfikują obszary swojego bezpośredniego wpływu na kwestie ESG, dostosowują się do przyjętych standardów rynkowych, wyznaczają cele, podejmują działania oraz monitorują wskaźniki zgodnie ze stosowanymi standardami, takimi jak:; NFRD, GRI, SFRD, TCFD, CDP. Rozdział szósty poświęcono z kolei zagadnieniu działania banków w obszarze pośredniego wpływu na kwestie ESG . Banki ponoszą bowiem konsekwencje i koszty ryzyka ESG będącego przyczyną zakłóceń w funkcjonowaniu swoich klientów i kontrahentów. Mogą one wzmacniać swoje portfele kredytowe i inwestycyjne poprzez systematyczną ocenę ryzyka ESG i np. koncentrować się na przedsiębiorstwach i projektach, które charakteryzują się nie tylko dobrymi wynikami finansowymi, ale i środowiskowymi oraz społecznymi. W tej części raportu zaprezentowano stosowane przez polskie banki zrównoważone usługi i produkty, zarówno kredytowe, jak i depozytowe, oraz inwestycyjne. W rozdziale siódmym omówiono zagadnienie komunikacji oraz raportowania banków w zakresie ESG przedstawiając proces ewolucji zachodzącej w tym obszarze, ze szczególnym uwzględnieniem ostatnich lat, które były okresem wyjątkowo intensywnego przyrostu liczby i zakresu regulacji dotyczących tych kwestii. Przedmiotem zainteresowania są zarówno standardy obowiązkowe , jak i dobrowolne. W rozdziale tym przedstawiono również ocenę raportowania polskich banków giełdowych na temat zrównoważonego rozwoju. Jakość raportowania polskich banków na temat ryzyka ESG uznano jako bardzo zróżnicowaną, ale dość niską. W rozdziale ósmym w kontekście odniesienia polskich banków do liderów w zakresie zrównoważonej bankowości zaprezentowano dwa przykładowe banki uznawane za europejskich liderów w tym obszarze, a mianowicie: Societe Generale oraz Triodos. Podmioty te wytypowano, uwzględniając ich pozycje w rankingach oraz konkursach w zakresie zrównoważonej bankowości. Rozdział dziewiąty zawiera rozważania dotyczące oceny banków przez rynek kapitałowy z perspektywy ich aktywności w obszarze ESG oraz związku pomiędzy wymienioną aktywnością a ich wynikami finansowymi. Aktywność ta mierzona jest na dwa sposoby. Pierwszym z nich jest fakt uwzględnienia lub też nieuwzględnienia danego banku w składzie indeksu giełdowego RESPECT notowanego na GPW do roku 2019. Drugim sposobem pomiaru aktywności ESG zastosowanym w tym badaniu jest miara ESG Risk Rating, opracowana i wyznaczana przez firmę Sustainalytics, która aktywnie bierze udział w konstrukcji indeksu WIG-ESG notowanego na GPW od roku 2019. Z przeprowadzonych badań wynika, że istnieje słaby związek pomiędzy faktem zaliczenia spółki bankowej do indeksu RESPECT a ryzykiem i stopami zwrotu z jej akcji. Natomiast w przypadku ratingu ESG akcje spółek bankowych o lepszym ratingu, w zależności od badanego okresu, uzyskiwały zarówno wyższe jak i niższe stopy zwrotu od spółek o niższym ratingu. Nie zaobserwowano też silnego związku pomiędzy ratingiem a efektywnością spółek mierzoną wskaźnikami ROE lub też ROA. Badanie to umieszczono w szerszym kontekście omawiając wyniki innych badań dotyczących związku pomiędzy aktywnością ESG a wynikami finansowymi spółek lub też inwestycji w ich akcje, ukazując zróżnicowanie rezultatów istniejących badań. W dziesiątym rozdziale raportu sformułowano wnioski dotyczące perspektyw zrównoważonej bankowości z uwzględnieniem pojawiających się wyzwań oraz szans. Ogólnie podsumowując wyniki opisanego w raporcie badania wynika z nich, że analizowane polskie banki w znacznej części bardzo pragmatycznie podchodzą do zrównoważonego rozwoju. Skupiają się one na spełnieniu wymogów regulacyjnych, oczekiwań interesariuszy, czy wywiązywaniu się z dobrowolnych zobowiązań. Przejmują praktyki swoich właścicieli – instytucji globalnych, pomijając nierzadko ich dostosowanie do specyfiki i potrzeb lokalnych czy krajowej gospodarki. W przypadku kwestii środowiskowych i społecznych (pomijając dobroczynność i sponsoring), banki rzadko podejmują inicjatywy wykraczające poza zgodność z prawem i krótkoterminowe korzyści finansowe. Na podstawie wniosków z dokonanych w poszczególnych rozdziałach analiz, a także określonych perspektyw rozwoju zrównoważonej bankowości, podjęcie przez krajowe banki wyzwań i pokonanie trudności z nimi związanych łatwią skoordynowane na poziomie sektora bankowego działania w tym zakresie. W związku z tym rekomendujemy:

1. Zapewnienie zgodności krajowych regulacji, rekomendacji i wytycznych dotyczących funkcjonowania banków z zasadami zrównoważonego rozwoju.
2. Opracowanie zasad i wytycznych zrównoważonej bankowości dla krajowych banków z uwzględnieniem zróżnicowania sektora, a także specyfiki oraz potrzeb otoczenia społeczno-kulturowego, zbieżnych ze standardami światowymi.
3. Prowadzenie spójnej polityki państwa w zakresie zachęt do wdrażania inicjatyw wspierających realizację Celów Zrównoważonego Rozwoju, w tym zaangażowanie i współpraca instytucji sieci bezpieczeństwa finansowego134. Pożądane jest aktywne i skoordynowane zaangażowanie NBP oraz instytucji okołobankowych w transformację krajowego sektora bankowego w kierunku zrównoważonym (także w obszarze edukacyjnym, szkoleniowym czy promocyjnym).
4. Stworzenie platformy wymiany wiedzy i doświadczeń dotyczących wszystkich obszarów ESG między bankami, a także prezentującej najlepsze praktyki zrównoważonych banków – światowych liderów (np. koordynowanej przez ZBP). Aktywne i skoordynowane zaangażowanie NBP oraz instytucji okołobankowych w transformację krajowego sektora bankowego w kierunku zrównoważonym (także w obszarze edukacyjnym, szkoleniowym czy promocyjnym).
5. Stworzenie bazy danych dotyczących informacji o wystąpieniu i materializacji ryzyka ESG w sektorze finansowym, w tym ryzyka ESG o charakterze międzynarodowym czy globalnym (np. zarządzanej przez NBP). Jako minimum rekomendowane jest stworzenie platformy dobrowolnej wymiany danych na temat ryzyka ESG (np. zarządzanej przez ZBP), co ułatwi rozwój narzędzi modelowania tego ryzyka.
6. Podjęcie na poziomie centralnym działań mających na celu zapewnienie długoterminowych źródeł finansowania działalności kredytowej i inwestycyjnej banków, np. preferencje (podatkowe, regulacyjne) dla długoterminowych depozytów.
7. Przy angażowaniu się w działania związane z przedsięwzięciami z obszaru ESG należy pamiętać, iż często trudno w krótkim terminie spodziewać się po nich jednoznacznych korzyści o charakterze finansowym, w związku z czym zaleca się ostrożność oraz szczegółową analizę przy wprowadzaniu inicjatyw ESG, co jednak nie wyklucza, że inicjatywy te mogą mieć długookresowe pozytywne efekty o charakterze zarówno finansowym, jak i pozafinansowym.
8. Należy unikać działań o charakterze greenwashingu oraz wprowadzić regulacje zapobiegające i penalizujące tego typu zachowania, gdyż mogą one spowodować utratę społecznego zaufania i poparcia dla ogółu aktywności związanych z ESG oraz utratę zaufania do banków angażujących się w przedsięwzięcia a tego obszaru.

 

Raport może być użyteczny dla:

• zarządzających bankami, pozwalając im ocenić obecny stan oraz zmiany w zakresie polityki ESG w banku na tle sektora bankowego i liderów w zakresie zrównoważonej bankowości w Europie (także w kontekście decyzji nt. zakresu i sposobu uwzględnienia zagadnień ESG w polityce i modelu biznesowym instytucji),
• inwestorów, doradców inwestycyjnych, analityków rynku kapitałowego oraz zarządzających funduszami inwestycyjnymi i funduszami emerytalnymi, dostarczając informacji, jaki jest związek pomiędzy polityką ESG prowadzoną przez banki a dochodowością i ryzykiem ich akcji na GPW,
• klientów i innych interesariuszy banków, dostarczając im informacji o zakresie uwzględniania kwestii ESG w działalności banków i skutkach dla otoczenia,
• organów nadzoru bankowego, w szczególności w aspekcie występowania dyscypliny rynkowej w odniesieniu do czynników ESG.

 

Wprowadzenie

 

Przedstawiony poniżej raport jest opracowaniem końcowym z realizacji tematu badawczego pt: „Aspekty ESG w działalności banków w Polsce – rozwój, stan obecny, perspektywy, uwarunkowania” realizowanego przez zespół badawczy w składzie:

• prof. dr hab. Jerzy Gajdka – kierownik zespołu
• prof. dr hab. Janusz Brzeszczyński – członek zespołu
• prof. dr hab. Monika Marcinkowska – członek zespołu
• dr Ewa Kulińska – Sadłocha – członek zespołu na podstawie umowy ze Związkiem Banków Polskich z dnia 12.01.2023 roku.

 

Celem badania jest ocena stopnia zaawansowania banków w Polsce we wdrażaniu wymogów w zakresie ESG, a także działań podejmowanych w kierunku budowy zrównoważonych modeli biznesowych ze wskazaniem na wyzwania i szanse dla dalszego rozwoju. Analizie poddana została także relacja działań z zakresu ESG z wynikami, w tym ze stopami zwrotu i ryzykiem akcji banków notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. W raporcie wyróżniono 10 rozdziałów. W rozdziale 1. przedstawiono rys historyczny i rozwój bankowości zrównoważonej w Polsce. Rozdział 2. poświęcono zagadnieniu obowiązujących regulacji oraz standardów w tym zakresie. W rozdziale 3. omówiono kwestie ryzyka związanego z ESG. W rozdziale 4. zaprezentowano problematykę powiązania działań z obszaru ESG z polityką oraz strategią banków. W rozdziale 5. uwagę skupiono na działaniach banków w obszarze bezpośredniego wpływu na czynniki ESG (analizując w szczególności takie aspekty jak gospodarka własna czy zmiany organizacyjne), zaś w rozdziale 6. działania banków w obszarze pośredniego wpływu na czynniki ESG (w szczególności oferta produktowa oraz zarządzanie ryzykiem). Rozdział 7. zawiera rozważania związane z komunikacją a w szczególności z raportowaniem banków w zakresie ESG, zaś rozdział 8. rozważania na temat porównania krajowych banków do instytucji-liderów w zakresie bankowości zrównoważonej w Europie. W rozdziale 9. ukazano wyniki banków analizowane z punktu widzenia inwestorów giełdowych, prezentując stopy zwrotu oraz ryzyko akcji a także wyniki fundamentalne spółek bankowych z uwzględnieniem oceny ich aktywności w zakresie ESG wyrażanej ich uwzględnianiem w indeksie giełdowym z tego obszaru (RESPECT lub WIG ESG) lub też oceną ESG Risk Rating. Wreszcie w rozdziale 10. omówiono perspektywy rozwoju zrównoważonej bankowości w Polsce. Praca stanowi kompleksowe studium na temat problematyki ESG w krajowych bankach, aczkolwiek należy pamiętać, iż ze względu na relatywnie krótki okres, w jakim problematyka ta zaczęła odgrywać istotne znaczenie w działalności banków w Polsce, zawarte w niej wnioski należy traktować ciągle jako początkowe dla systematycznej oceny znaczenia i konsekwencji zagadnień ESG dla polskiej bankowości.

 

1. Początki i rozwój zrównoważonej bankowości w Polsce

 

Korzenie zrównoważonej bankowości w Polsce sięgają lat 90-tych XX wieku¹ . Był to okres końca ery gospodarki socjalistycznej oraz przemian ustrojowo-systemowych związanych z kształtowaniem ustroju demokratycznego i gospodarki rynkowej. Zapóźnienia w implementacji nowoczesnych technologii i przestarzała infrastruktura materialna w procesach ekstensywnego wzrostu gospodarczego Polski w okresie gospodarki nakazowo-rozdzielczej, a zwłaszcza brak dbałości o środowisko i rabunkowa eksploatacja zasobów naturalnych, spowodowały, że w początkach transformacji systemowej i integracji z krajami gospodarki rynkowej, kraj stanął wobec dramatycznych wyzwań i potrzeb finansowania przedsięwzięć poprawiających stan środowiska naturalnego. W 1990 roku z inicjatywy Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) utworzono Bank Ochrony Środowiska S.A. (BOŚ). Jego misją stało się finansowanie przedsięwzięć, poprawiających stan środowiska naturalnego. Na mocy podpisanych umów i porozumień z różnymi instytucjami działającymi na rzecz ochrony środowiska (początkowo: NFOŚiGW i oddziały wojewódzkie), BOŚ koncentrował działalność na obsłudze preferencyjnych linii kredytowych finansujących zadania z tego zakresu². W tym okresie prośrodowiskowe i prospołeczne zaangażowanie innych banków komercyjnych ograniczało się w zasadzie do dystrybucji środków z linii kredytowych finansowanych z rządowych funduszy przeznaczonych na cele ochrony środowiska. Analiza dostępnych informacji, archiwalnych raportów oraz opracowań dotyczących aspektów społecznych i środowiskowych w działalności banków w Polsce, pozwala na wyodrębnienie czterech głównych etapów rozwoju w tym zakresie³:

• lata 1990 – 2003 – okres niewielkiego zainteresowania banków aspektami środowiskowymi i społecznymi, a także zaangażowania w działania prospołeczne i prośrodowiskowe (dominowała dobroczynność, edukacja finansowa, sponsoring, dystrybucja środków z zewnętrznych linii kredytowych na cele ochrony środowiska); zaangażowaniu banków nie sprzyjały inne pilne priorytety transformacji systemowej; trudna sytuacja gospodarcza kraju;kłopoty finansowe i rozpoczęty proces prywatyzacji banków⁴; koncentracja na procesach konsolidacji oraz dostosowania działalności do wymogów integracji europejskiej i poziomu konkurencji w dojrzałych gospodarkach rynkowych,
• lata 2004 – 2009 – okres zainteresowania i wdrażania przez banki koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR); konieczność konkurowania technologią i jakością usług finansowych oraz budowanie właściwych relacji z otoczeniem (proces integracji z UE); ustawodawstwo unijne i jego implementacja do przepisów krajowych wymusiła wzrost zainteresowania banków kwestiami środowiskowymi, a także stałym wzrostem nakładów finansowych na ochronę środowiska i programy społeczne (centralne i regionalne); w ofertach banków zaczęły się pojawiać prośrodowiskowe produkty i usługi,
• lata 2010 – 2018 – okres łączenia aspektów społecznych, środowiskowych i etycznych w działalności bankowej głównie w celu poprawy reputacji po globalnym kryzysie finansowym lat 2007- 2008 (GKF); pomimo statusu „zielonej wyspy” polski sektor bankowy doświadczył erozji zaufania społecznego (m.in. na skutek negatywnych opinii w mass-mediach), co stymulowało zaangażowanie banków w kwestie promowanej wówczas koncepcji zrównoważonego rozwoju (w tym przejmowanie przez banki krajowe sprawdzonych praktyk inwestorów zagranicznych); po przyjęciu przez ONZw 2015 roku Sustainable Development Goals (SDGs) i podpisaniu porozumienia klimatycznego w Paryżu międzynarodowe organizacje finansowe, państwa, banki centralne czy regulatorzy zaczęli podejmować działania na rzecz budowy zrównoważonego systemu finansowego (w tym zrównoważonego sektora bankowego) oraz przygotowania instrumentów dla aktywnego wspierania przez instytucje finansowe zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego; nastąpiła poprawa jakości ujawnianych informacji niefinansowych, a kwestie ESG zaczęły pojawiać się w strategiach i politykach banków (głównie polityce kredytowej, zakupowej oraz polityce ryzyka),
• od 2019 – okres włączania banków w transformację gospodarki w kierunku modelu zrównoważonego spowodowane koniecznością ich zaangażowania w tworzenie warunków i mobilizowanie środków dla jej finansowania (okres objęty niniejszym raportem).

 

Działania podejmowane przez krajowe banki komercyjne w ramach trzech pierwszych etapów budowy zrównoważonej bankowości z uwzględnieniem ważnych dla procesu zmian w otoczeniu społecznym, gospodarczym oraz polityczno-regulacyjnym na poziomie krajowym, a także inicjatyw międzynarodowych, zostały przedstawione w Tabeli 1.1.

 

Źródło: opracowanie na podstawie raportów banków komercyjnych oraz: L. Dziawgo (2010), Zielony rynek finansowy, PWE, Warszawa; D. Korenik (2009), Odpowiedzialności banku komercyjnego, Difin, Warszawa; E. Kulińska-Sadłocha (2010), Koncepcja zrównoważonego rozwoju w działalności banków, w: Ku nowemu paradygmatowi nauk o finansach, red nauk. W. Frąckowiak, J. Szambelańczyk, UE w Poznaniu, Poznań; E. Kulińska-Sadłocha (2014), Społeczna odpowiedzialność banków komercyjnych w Polsce, w: Społeczna odpowiedzialność biznesu a Społeczna gospodarka rynkowa – ustrojowy i etyczny wymiar relacji, red. M. Dzień, L. Hejny, J. Winiarski, ATH, Bielsko-Biała.

 

* Wszystkie banki, które podpisały deklarację, zobowiązały się m.in. do:

• działalności w zgodzie ze środowiskiem naturalnym zapewniającej możliwości trwały rozwój, a także szerokiej popularyzacji tych zagadnień (np. edukacji na rzecz rozwoju świadomości ekologicznej społeczeństwa),
• działań na rzeczprzewidywania i unikania degradacji środowiska (np. spełniania regionalnych, krajowych i międzynarodowych przepisów ochrony środowiska; włączenia systemu identyfikacji, ograniczania i kontroli ryzyka środowiskowego do systemu zarządzania ryzykiem w bankach; promowania oszczędności energii, recyklingu i obniżania ilości odpadów; preferowania klientów, dostawców i kontrahentów przestrzegających norm środowiskowych; weryfikacji produktów i usług pod względem norm środowiskowych),
• informowania otoczenia o działaniach banku na rzecz ochrony środowiska: publikowania oświadczeń dotyczących wykonywanych czynności i polityki proekologicznej; publikowania sprawozdań dotyczących działań proekologicznych i ich efektów.

** Wymienione banki komercyjne znajdowały się na dostępnej w na stronach internetowych UNEP FI liście sygnatariuszy deklaracji do 2005. Natomiast z informacji zawartych w publikacji Grażyny Borys z 2000 roku, deklarację podpisało aż 14 banków komercyjnych z Polski, w tym: 9 banków komercyjnych wyodrębnionych z NBP oraz BRE, BOŚ (od 1994), PKO BP, Bank Handlowy, PBI. G. Borys (2000), Ryzyko ekologiczne w działalności banku, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa, s. 20.

*** Raport (2012), Wizja zrównoważonego rozwoju dla polskiego biznesu 2050, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa

 

Krajowe banki komercyjne od lat 90.tych XX wieku podejmowały rożnego rodzaju działania na rzecz społeczeństwa i środowiska naturalnego, ale motywacje i zakres ich zaangażowania był i jest nadal zróżnicowany. Do głównych powodów, dla których banki zaczęły uwzględniać kwestie społeczne i środowiskowe w swoich praktykach zarządczych, można zaliczyć zgodność z regulacjami oraz reputację i budowanie marki. W każdym z wyodrębnionych etapów funkcjonowały banki skupione na wynikach finansowych i niewykazujące wykraczającego poza regulacje i dbanie o wizerunek zainteresowania problemami społecznymi i środowiskowymi; banki przestrzegające przyjęte normy prawne, społeczne czy branżowe i podejmujące własne działania, ale pod warunkiem, że przyniosą one korzyści finansowe; banki świadomie włączające się w rozwiązywanie problemów społecznych i środowiskowych zgodnie z przyjętą wizją i misją (BOŚ od momentu powstania), reagujące na wymagania stawiane przez zrównoważony kierunek rozwoju społeczno-gospodarczego. Stopniowo, z roku na rok coraz więcej banków odpowiadało na kwestie istotne dla społeczeństwa, starało się ograniczać swój negatywny wpływ na środowisko i społeczeństwo, włączając je w procesy organizacyjne (zarządcze oraz związane z działalnością operacyjną i ją wspierające). Analiza dostępnych informacji na temat aktywności krajowych banków na rzecz budowy zrównoważonej bankowości w latach 1989-2018 wskazuje, że do zapóźnień w tym zakresie przyczyniły się m.in.:

• systemowe uwarunkowania i ograniczenia rozwoju polskiego sektora bankowego oraz inne priorytety w okresie transformacji systemowej,
• niska świadomość zarządzających wpływu kwestii środowiskowych i społecznych na działalność bankową oraz nastawienie właścicieli przede wszystkim na szybki zwrot z inwestycji
• stosunkowo słaba koordynacja sektorowa i brak zdecydowanych inicjatyw w ramach działalności samorządu bankowego w kwestiach zrównoważonej bankowości,
• brak współpracy z międzynarodowymi organizacjami promującymi i wspierającymi zrównoważoną bankowość, a tym samym brak dostępu do wskazówek, wytycznych, pomocy technicznej, korzystania z wiedzy i doświadczeń innych podmiotów,
• brak krajowych standardów i norm, a także przykładów najlepszych praktyk, i studiów przypadków, które stanowiłyby punkt odniesienia przy ocenie własnych postępów,
• ograniczone zaangażowanie nadzoru, NBP i innych instytucji okołobankowych w tworzenie wytycznych dla banków czy edukację dla zrównoważonego rozwoju,
• brak presji politycznej i społecznej spowodowanej niską świadomością i zainteresowaniem klientów oraz społeczeństwa kwestiami zrównoważonego rozwoju,
• niewielkie korzystanie z wiedzy, doświadczenia, standardów i wewnętrznych regulacji banków zagranicznych – właścicieli krajowych banków komercyjnych,
• słabe komunikowanie wyników banków w zakresie inicjatyw zrównoważonego rozwoju, a w szczególności negatywnego wpływu działalności na środowisko i społeczeństwa.

 

W debacie politycznej, kształtowaniu priorytetów w alokacji środków finansowych UE, wreszcie formułowaniu zdań na rzecz zrównoważonej bankowości poszczególnych instytucji kredytowych, istotne znaczenie ma ogłoszony przez Komisję Europejską plan działania na rzecz zrównoważonej gospodarki UE – European Green Deal, którego celem jest doprowadzenie do neutralności klimatycznej kontynentu do 2050 roku. W procesie transformacji gospodarki krajów członkowskich Komisja Europejska podkreśliła szczególną rolę podmiotów sektora finansowego. Przy czym zaawansowanie w kształtowaniu zrównoważonego krajowego sektora bankowego wymaga skoordynowanych i zinstytucjonalizowanych działań zmniejszających istniejące dysproporcje zarówno w porównaniu do podmiotów zagranicznych, jak i krajowych. Jedną z istotnych przesłanek tego jest poznanie i praktyczna legitymizacja dokumentów lub inicjatyw zawierających polityki i procedury wdrożeniowe, do których zaliczyć można przede wszystkim:

• Zasady Odpowiedzialnej Bankowości ZOB -Principles for Responsible Banking UNEP FI (2019); sygnatariuszem ZOB jest jeden bank krajowy – mBank oraz udziałowcy banków krajowych, m.in.: ING, Santander, Commerzank, Citi, BNP Parbias, Credit Agricole, Millennium BCP,
• Kartę Odpowiedzialności Ekologicznej Przedsiębiorców i Pracodawców w Polsce (2019) – dobrowolna, otwarta inicjatywa zawierająca deklaracje konkretnych działań na rzecz neutralności klimatycznej, edukacji ekologicznej oraz wspierania gospodarki obiegu zamkniętego (wśród sygnatariuszy – założycieli są: BOŚ, ING Bank Śląski, PKO BP);
• Krajową Strategię Rozwoju Rynku Kapitałowego (2019); w 2020 roku w jej ramach powołano grupę roboczą Rady Rozwoju Rynku finansowego ds. zrównoważonego finansowania;
• Grupę roboczą ds. zrównoważonych finansów (2020) powołaną przez Stowarzyszenie Emitentów Giełdowych (SEG), Związek Banków Polskich (ZBP) i Polską Izbę Ubezpieczeń (PIU) we współpracy z Fundacją Standardów Raportowania (FSR), której celem jest przygotowanie rozwiązań ułatwiających stosowanie wchodzących w życie przepisów; w 2021 roku opublikowano wraz z Izbą Zarządzających Funduszami i Aktywami „Zbiór podstawowych wskaźników ESG zgodnie z Rozporządzeniem SFDR wraz z ich opisem, identyfikacją i wyjaśnieniem”,
• Nowe Zasady Ładu Korporacyjnego (Dobre Praktyki 2021) przyjęte przez GPW w Warszawie, w których wskazano na konieczność szerszego ujmowania kwestii ESG w praktykach spółek w obszarze: polityki informacyjnej i komunikacyjnej z inwestorami, zarządu i rady nadzorczej czy wynagrodzeń,
• Przewodnik dla spółek „Wytyczne GPW do raportowania ESG” (2021) przygotowany we współpracy z EBOR jako narzędzie wspierające emitentów w procesie raportowania niefinansowego,
• Platformę Zrównoważonych Finansów przy Ministerstwie Finansów (2022) – jako forum dyskusji i podejmowania decyzji dotyczących strategicznych kierunków rozwoju zrównoważonych finansów w Polsce.

 

Na podstawie analizy wytycznych, norm, regulacji czy potrzeb społecznych, a także ze względu na pozycję banków na współczesnym rynku finansowym oraz w eko-systemie, banki są zmuszone przystosować się do paradygmatu bankowości zrównoważonej.

 

2. Regulacje w zakresie zrównoważonej bankowości

 

Zagadnienia zrównoważonej bankowości – a w szerszym ujęciu także zrównoważonych finansów – są przedmiotem wielu standardów i wytycznych, czyi tzw. miękkiego prawa. Z punktu widzenia krajowych banków istotne znaczenie mają regulacje prawne uchwalane w tym obszarze od kilku lat przez Unię Europejską.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy zestawił ewolucję kluczowych inicjatyw, standardów i kodeksów dotyczących zagadnień ESG (Schemat 2.1 2.1) do roku 2019. Dotyczą one 3 typów inicjatyw, dotyczących: odpowiedzialnego i zrównoważonego inwestowania, ładu korporacyjnego, rachunkowości i ujawniania informacji oraz stowarzyszeń inwestycyjnych na rzecz ekologii i zmian klimatycznych⁵ . Pierwsze inicjatywy pojawiły się już ponad 30 lat temu (pierwsze indeksy giełdowe ESG), następnie opracowywano standardy w zakresie raportowania zagadnień ESG, standardy dotyczące odpowiedzialnych instytucji finansowych, czy wreszcie porozumienia międzynarodowe dotyczące dekarbonizacji i ograniczania szkodliwych emisji.

 

Źródło: International Monetary Fund, Global Financial Stability Report: Lower for Longer, October 2019

 

Zagadnienia ESG w instytucjach finansowych są przedmiotem wielu inicjatyw samoregulacji (inicjatyw oddolnych), miękkiego prawa (dobrych praktyk, wytycznych i rekomendacji) oraz regulacji prawnych⁶. Wśród kluczowych gremiów należy wymienić w szczególności: Międzynarodowy Fundusz Walutowy (IMF), Bank Światowy, Radę Stabilności Finansowej (FSB), Międzynarodową Organizację Komisji Papierów Wartościowych (IOSCO), Bank Rozrachunków Międzynarodowych (BIS), Międzynarodowe Stowarzyszenie Organów Nadzoru Ubezpieczeniowego (IAIS), Komisję i Parlament Europejski oraz europejskie urzędy nadzoru: bankowego, ubezpieczeniowego oraz giełd i papierów wartościowych (EBA, EIOPA, ESMA)⁷ . Ważną rolę pełnią także: Sieć na rzecz Zazieleniania Systemu Finansowego – NGFS (sieć banków centralnych i instytucji nadzorczych), Inicjatywa Finansowa Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska (UNEP FI), Rada ds. Międzynarodowych Standardów Zrównoważonego Rozwoju (ISSB). Ponadto w wielu krajach podejmowane są dodatkowe własne inicjatywy regulacyjne.

Prowadzona przez PRI baza danych dotyczących regulacji dokumentuje istniejące i będące w trakcie realizacji polityki zrównoważonego finansowania na całym świecie. Obejmuje ona obecnie 868 narzędzi politycznych i wytycznych oraz ponad 300 zmian polityki, które wspierają, zachęcają lub wymagają od inwestorów uwzględnienia wszystkich długoterminowych czynników wpływających na wartość, w tym czynników środowiskowych, społecznych i związanych z ładem korporacyjnym (ESG).

Wykres 2.1 przedstawia łączną globalną liczbę regulacji i wytycznych odnoszących się do zrównoważonych finansów. Jak widać, od pierwszych lat XXI wieku przybywa ich znacząco, a szczególnie intensywny przyrost przypada na drugą i trzecią dekadę stulecia. Znaczącymi kamieniami milowymi były dwa porozumienia międzynarodowe z roku 2015:

• Agenda na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 (The 2030 Agenda for Sustainable Development) – dokument przyjęty przez wszystkie państwa członkowskie Organizacji Narodów Zjednoczonych, stanowi wspólny plan na rzecz pokoju i dobrobytu dla ludzi i planety. Dokument ustanawia 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju (SDGs), które stanowią pilne wezwanie do podjęcia działań przez wszystkie kraje – rozwinięte i rozwijające się – w ramach globalnego partnerstwa. Uznają one, że wyeliminowanie ubóstwa i innych niedostatków musi iść w parze ze strategiami, które poprawiają zdrowie i edukację, zmniejszają nierówności i pobudzają wzrost gospodarczy – a wszystko to przy jednoczesnym przeciwdziałaniu zmianom klimatu i pracy na rzecz ochrony naszych oceanów i lasów⁸
• Porozumienie Paryskie (Paris Agreement) – prawnie wiążący międzynarodowy traktat w sprawie zmian klimatu, przyjęty przez 196 stron na konferencji ONZ w sprawie zmian klimatu (COP21) w Paryżu, w dniu 12 grudnia 2015 roku, weszło w życie 4 listopada 2016 r.; jego nadrzędnym celem jest utrzymanie “wzrostu średniej globalnej temperatury na poziomie znacznie poniżej 2°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej” i dążenie do “ograniczenia wzrostu temperatury do 1,5°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej”⁹

 

Wiele późniejszych inicjatyw i regulacji odwołuje się do tych dwóch dokumentów, w szczególności określając narzędzia i środki niezbędne do realizacji ich celów nadrzędnych.
Wykres 2.1. Łączna liczba interwencji (regulacji i wytycznych) w ramach polityki zrównoważonych finansów

 

Źródło: PRI, Regulation database, www.unpri.org/policy/regulation-database[/caption]

 

Unia Europejska zdecydowanie przoduje ze swymi inicjatywami regulacyjnymi w obszarze ESG – odpowiada za ponad połowę regulacji z tego obszaru wydanych w ostatnich 5 latach¹⁰

Schemat 1.2. Udział poszczególnych kontynentów w łącznej liczbie regulacji dotyczących zagadnień ESG w ciągu ostatnich 5 lat

Źródło: Cube Global, The evolution of ESG regulation, 3.2023,

 

W szerokim ujęciu zagadnienia zrównoważonego rozwoju są przedmiotem polityk EU w czterech obszarach¹¹: klimatu i energii (np. Europejski zielony ład¹² , pakiet dotyczący unii energetycznej, strategia UE w zakresie przystosowania się do zmiany klimatu, pakiet ‘Fit for 55’¹³ ), środowiska naturalnego (np. zarządzanie kapitałem naturalnym – powietrze, woda, ląd, bioróżnorodność; gospodarka cyrkularna), inwestycje i wzrost (np. plan inwestycyjny dla Europy – Fundusz na rzecz Inwestycji Strategicznych, EFIS; InvestEU; fundusze polityki spójności UE; fundusz na rzecz sprawiedliwej transformacji¹⁴ ), zrównoważone finanse. Dla niniejszego opracowania kluczowe znaczenie ma ów ostatni element i na nim się skoncentruje.

 

Komisja Europejska¹⁵ definiuje zrównoważone finanse (lub finansowanie) jako odnoszące się do procesu uwzględniania aspektów środowiskowych, społecznych i ładu (władztwa) korporacyjnego (environmental, social, governance – ESG) przy podejmowaniu decyzji inwestycyjnych w sektorze finansowym, co prowadzi do bardziej długoterminowych inwestycji w zrównoważone działania i projekty gospodarcze. Doprecyzowuje przy tym, że:

• kwestie środowiskowe mogą obejmować łagodzenie zmian klimatycznych i adaptację do nich, a także środowisko w szerszym ujęciu, na przykład ochronę różnorodności biologicznej, zapobieganie zanieczyszczeniom i gospodarkę o obiegu zamkniętym;
• kwestie społeczne mogą odnosić się do kwestii nierówności, integracji, stosunków pracy, inwestycji w kapitał ludzki i społeczności, a także praw człowieka;
• kwestie władztwa (governance) w instytucjach publicznych i prywatnych – uwzględniają struktury zarządzania, relacje pracownicze i wynagrodzenia kadry kierowniczej – odgrywają fundamentalną rolę w zapewnianiu uwzględniania kwestii społecznych i środowiskowych w procesie decyzyjnym.

 

W analizie regulacji unijnych poświęconych kwestiom zrównoważonych finansów jako punkt wyjścia należy wskazać opublikowany przez Komisję Europejską w marcu 2018 r. „Plan działania: finansowanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego”¹⁶ . Plan ów formułował trzy cele: ukierunkowanie przepływów kapitału na zrównoważone inwestowanie celem osiągnięcia zrównoważonego wzrostu sprzyjającemu włączeniu społecznemu; zarządzanie ryzykiem finansowym wynikającym ze zmiany klimatu, wyczerpywania się zasobów, degradacji środowiska oraz kwestii społecznych; wspieranie przejrzystości i podejścia długoterminowego w działalności finansowej i gospodarczej. W obrębie poszczególnych celów zaplanowano grupy regulacji, które mają wspierać ich realizację (patrz Schemat 2.3 2.3). Kluczowe inicjatywy regulacyjne w obszarze zrównoważonych finansów zostały później ujęte w „Strategii dotyczącej finansowania transformacji w stronę gospodarki zrównoważonej” .¹⁷

 

Schemat 2.3. Plan działań UE wspierających rozwój finansowania zrównoważonego rozwoju gospodarczego

Źródło: Komisja Europejska, Komunikat Komisji. Plan działania: finansowanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego, COM(2018) 97 final, 8.03.2018

Kluczowe znaczenie w systemie regulacji dotyczących zrównoważonych finansów ma unijna taksonomia¹⁸, czyli system klasyfikacji działań na rzecz zrównoważonego rozwoju. Dotychczas opracowano tzw. zieloną taksonomię , czyli klasyfikację dotyczącą celów klimatycznych i środowiskowych (oraz część aktów delegowanych uszczegóławiających ją). Proponowane jest przygotowanie także taksonomii społecznej, mającej klasyfikować działalność gospodarczą przyczyniającą się do realizacji celów społecznych (związanych z pracownikami, konsumentami i społeczeństwem)¹⁹.

Bardzo istotne znaczenie ma drugi komponent: regulacje dotyczące ujawniania informacji – część wymogów zawarta jest w samej regulacji taksonomicznej, dodatkowe sformułowane są w rozporządzeniu w sprawie ujawniania informacji na temat zrównoważonego finansowania (SFDR) oraz w dyrektywie w sprawie sprawozdań na temat zrównoważonego rozwoju przedsiębiorstw (CSRD). Ta grupa regulacji ma znaczenie dla wszystkich uczestników rynku, ale jest kluczowa z punktu widzenia instytucji finansowych, które muszą pozyskiwać dane o swoich klientach i kontrahentach – a wspomniane regulacje ułatwiają to.

Do ostatniej grupy regulacji można zaliczyć te, które tworzą konkretne narzędzia, pozwalające na rozwój rozwiązań wspierających zrównoważone finansowanie. Należą tu np. standardy i oznakowanie produktów (dotychczas stworzono w tym zakresie projekt standardu zielonych obligacji), wskaźniki referencyjne i ratingi kredytowe uwzględniające czynniki ESG, wymogi odnoszące się do doradztwa inwestycyjnego i inwestorów. Z punktu widzenia banków i firm inwestycyjnych oraz zakładów ubezpieczeń, kluczowe znaczenie będzie miało włączenie zagadnień ryzyka ESG do norm ostrożnościowych (odpowiednio: pakietu CRD/CRR i Solvency).

Poniżej zestawiono najważniejsze regulacje Unii Europejskiej przyjęte lub proponowane w ramach poszczególnych nurtów działań wymienionych w Planie działania: finansowanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego (Schemat 2.3)²⁰:

1. System jednolitej klasyfikacji działań na rzecz zrównoważonego rozwoju (taksonomia)
   • Rozporządzenie 2020/852 (Taxonomy regulation²¹) oraz akty delegowane
2. Normy i oznakowania dla zrównoważonych produktów finansowych
   • Projekt rozporządzenia w sprawie zielonych obligacji²²
3. Wspieranie inwestycji w zrównoważone projekty
   • Rozporządzenie 2020/852 w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje²³
4. Zagadnienia zrównoważonego rozwoju w doradztwie finansowym
   • Dyrektywa delegowana 2021/1269 uzupełniająca dyrektywę MIFID II w zakresie zarządzania produktami²⁴
5. Wskaźniki referencyjne zrównoważonego rozwoju
   • Rozporządzenie 2019/2089 zmieniające rozporządzenie BMR (oraz akty delegowane)²⁵
6. Zrównoważony rozwój w badaniach rynku i ratingach kredytowych
   • Wytyczne w sprawie wymogów dotyczących ujawniania informacji mających zastosowanie do ratingów kredytowych²⁶
7. Obowiązki w zakresie zrównoważonego rozwoju spoczywające na inwestorach instytucjonalnych i podmiotach zarządzających aktywami
   • Rozporządzenie 2019/1238 w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE)²⁷
   • Dyrektywa delegowana 2021/1270 uzupełniająca dyrektywę UCITS ,²⁸
   • Rozporządzenie delegowane 2021/1255 uzupełniające dyrektywę AIFMD,²⁹
   • Rozporządzenie delegowane 2021/1257 uzupełniające dyrektywę IDD,³⁰
   • Rozporządzenie delegowane 2021/1253,³¹
   • Dyrektywa delegowana 2021/1269,³²
8. Wymogi ostrożnościowe dla banków i zakładów ubezpieczeń
   • Projekty zmian CRR i CRD ³³,
   • Projekty zmian Solvency II³⁴,
9. Ujawnianie informacji i rachunkowość
   • Dyrektywa 2014/95 (NFRD)³⁵,
   • Dyrektywa 2022/2464 (CSRD)³⁶,
   • Rozporządzenie 2019/2088 (Disclosure regulation – SFRD)³⁷,
   • Rozporządzenie delegowane 2022/1288³⁸,
   • Rozporządzenie delegowane 2021/2178 ^39,
   • Rozporządzenie delegowane C/2023/5303 (ESRS)^40,
   • Taxonomy Regulation⁴¹,
10. Ład korporacyjny
    • Projekt dyrektywy ws. należytej staranności przedsiębiorstw w obszarze zrównoważonego rozwoju, COM/2022/71 (CSDD)⁴².

Już sama długość listy kluczowych aktów prawnych z zakresu zrównoważonych finansów wskazuje na ogrom wyzwań stojących przed instytucjami finansowymi w związku z koniecznością relatywnie szybkiego wdrożenia nowych wymogów. Podkreślmy przy tym, że ścieżki legislacyjne wielu aktów prawnych nie zostały jeszcze sfinalizowane, a w niektórych obszarach prowadzone są dopiero wstępne prace konceptualne. Jakkolwiek wdrożenie nowych regulacji rozłożone jest w czasie (patrz schemat 2.4), to jednak horyzont czasowy nie jest długi. To, a także bardzo szeroki zakres nowych przepisów, w połączeniu z bardzo niskim stopniem świadomości i przygotowania kooperantów instytucji finansowych (w tym w szczególności klientów banków), a w konsekwencji – problemami (dostrzeganymi nie tylko przez same instytucje finansowe, ale także regulatorów i nadzorców) z dostępnością wiarygodnych danych o wysokiej jakości, powoduje, że pełne wdrożenie regulacji z zakresu zrównoważonych finansów stanowi istotne wyzwanie dla wielu podmiotów.

Schemat 2.4. Harmonogram wdrażania regulacji z zakresu zrównoważonych finansów (SFDR | TR | CSRD | MiFID | IDD | UCITS | AIFMD)

Źródło: ESMA, Sustainable Finance – implementation timeline, ESMA34-45-1580,

 

Jak wspomniano, obok inicjatyw regulacyjnych należy też wskazać inicjatywy samoregulacyjne oraz miękkiego prawa (wytycznych, rekomendacji, dobrych praktyk). Wymieniono je w poprzednim rozdziale niniejszego opracowania. Krajowe banki w dość niewielkim stopniu angażują się w inicjatywy globalne, jednak większościowi akcjonariusze krajowych instytucji są obecni w wielu z nich, co przekłada się także na strategie i wewnętrzne kodeksy postępowania polskich spółek.

Oprócz inicjatyw stricte związanych z zagadnieniami ekologicznymi (w tym klimatycznymi) i społecznymi, należy podkreślić znaczenie dobrych praktyk ładu korporacyjnego. Kodeks dobrych praktyk to „to zbiór zasad postępowania, a w szczególności norm etycznych i zawodowych, przedsiębiorców, którzy zobowiązali się do ich przestrzegania w odniesieniu do jednej lub większej liczby praktyk rynkowych”⁴³ . Kodeks dobrych praktyk ładu korporacyjnego jest systemem określającym zasady kierowania spółką i sprawowania nad nią kontroli. Przewodnim wątkiem kodeksów ładu korporacyjnego jest odpowiedzialność organów spółki, przy czym – szczególnie w przypadku instytucji finansowych – podkreśla się odpowiedzialność wobec szerokiego grona interesariuszy (a nie tylko akcjonariuszy)⁴⁴. Co więcej, współcześnie akcentuje się także odpowiedzialność samych akcjonariuszy (w szczególności inwestorów instytucjonalnych). Najnowsza rewizja zasad ładu korporacyjnego G20/OECD wprowadza wiele rekomendacji odnoszących się do zrównoważonego rozwoju (głównie w kontekście ryzyka i szans podmiotu) i promuje dialog między właścicielami i interesariuszami w tym względzie⁴⁵ . Ten aspekt do pewnego stopnia został także uwzględniony w nowelizacji Dobrych Praktyk Spółek Notowanych na GPW z 2021 roku.

Polski giełdowy kodeks dobrych praktyk „comply or explain”, co oznacza, że podmiot powinien stosować zasady ładu korporacyjnego lub wyjaśnić dlaczego ich nie przestrzega. Zakłada się, że rynek będzie weryfikował te oświadczenia i oceniał spółki pod kątem jakości ich ładu korporacyjnego. Zatem „strażnikiem [dobrych praktyk] jest nie państwo, lecz – w ostatniej instancji – kapitał”⁴⁶ . Sam fakt niestosowania jakiejś zasady nie powinien zatem być oceniany negatywnie z założenia – konieczna jest analiza wyjaśnienia przedłożonego przez spółkę. Tym samym nie można na samej podstawie wskaźnika zgodności z zasadami (odsetkiem przestrzeganych zasad) formułować jednoznacznej oceny odnośnie do ładu korporacyjnego w danym podmiocie. Trzeba też mieć na względzie, że oświadczenia spółek giełdowych nie są weryfikowane pod kątem faktycznej zgodności spółki z zasadami (stosowanie ich jest jedynie deklarowane).

Mając świadomość tych ograniczeń, można pokusić się o ocenę stanu deklarowanego stosowania przez krajowe banki Dobrych Praktyk Spółek Notowanych na GPW w roku 2022. Ogółem sektor „Banki”⁴⁷ na GPW charakteryzuje się bardzo wysokim – w porównaniu z innymi sektorami – współczynnikiem zgodności z zasadami ładu korporacyjnego: 96%, wobec 79% dla całego indeksu WIG⁴⁸. Z grupy objętej badaniem (krajowe banki giełdowe) aż sześć banków deklaruje spełnienie wszystkich zasad DPSN 2021 (Bank Millennium, Citi Bank Handlowy, ING Bank Śląski, mBank, PKO BP, Santander Bank Polska), jeden bank deklaruje brak zgodności z jedną zasadą (BNP Paribas Bank Polska), a trzy banki nie stosują po trzy zasady (Alior Bank, Bank Pekao SA i BOŚ Bank). Tym samym wszystkie krajowe banki giełdowe należą do bardzo wąskiego grona spółek, które bądź to respektują wszystkie zasady, bądź nie stosują maksymalnie 3 zasad (na całej giełdzie jest raptem 5,8% takich spółek).

Wykres 2.2 Współczynniki zgodności z Dobrymi Praktykami Spółek Notowanych na GPW 2021

Źródło: opracowanie własne na podstawie GPW, Skaner Dobrych Praktyk

Zasadą o najniższym poziomie przestrzegania przez banki jest zasada 2.1⁴⁹ . Spośród badanych banków trzy jej nie stosują, co daje współczynnik zgodności na poziomie 70% (62% dla całego sektora GPW „Banki”). Jest to wciąż wartość bardzo wysoka, zważywszy na fakt, iż raptem 10% emitentów deklaruje respektowanie tej zasady. Nieco więcej podmiotów stosuje zasadę 2.2⁵⁰: 80% banków z próby (77% z sektora „Banki”) i tylko 13% ogółu spółek giełdowych. Z uwagi na powiązanie z zasadą 2.1, zrozumiała jest niewielka różnica.

W przypadku pięciu zasad po jednym krajowym banku deklarowało brak zgodności (co daje współczynnik compliance na poziomie 90%). Największe różnice między sektorem bankowym a szerokim rynkiem dotyczyły zasady 1.4.2⁵¹ (21% deklarujących zgodność) i 4.1⁵² (33% zgodności). W przypadku pozostałych zasad (4.8⁵³ i 4.9.1⁵⁴ ) różnice w powszechności stosowania nie były aż tak duże (odpowiednio 75% i 73% spółek giełdowych deklarowało zgodność). Szczegółowe wyniki dotyczące banków niestosujących określonych zasad DPNG 2021, wraz z udzielonymi przez spółki wyjaśnieniami, przedstawia Tabela 2.1.

Komentując te wyniki po pierwsze należy zaznaczyć, że cieszy wysoka (w niektórych przypadkach pełna) zgodność krajowych banków giełdowych z zasadami ładu korporacyjnego odnoszącymi się stricte do kwestii zrównoważonego rozwoju i ESG (w tym zwłaszcza z tymi odnoszącymi się do uwzględnienia tych czynników w strategii i zasadach wynagradzania). Bardzo niewiele spółek opisuje jednak w jaki sposób stosuje zasady, toteż nie sposób łatwo ocenić co stoi za deklaracjami zgodności.

Zasady odnoszące się do różnorodności (2.1 i 2.2) są bardzo powoli wdrażane na polskim rynku; z reguły brak zgodności z nimi jest tłumaczony tym, że spółka, owszem, posiada stosowną politykę, ale oczekiwane poziomy udziału płci niedorepreznetowanej nie zostały osiągnięte. Ta kwestia ulegnie zmianie prawdopodobnie dopiero wraz z wdrożeniem unijnych przepisów, które będą wymagały (a nie tylko rekomendowały) zapewnienie różnodorodności składu organów. Zaskakuje brak publikacji informacji o różnicach wynagrodzeń kobiet i mężczyzn (zasada 1.4.2). Powodem raczej nie są trudności z danymi; można się domyślać, że brak ujawniania takich danych wynika z faktu, iż różnice te są wysokie (co stawiałoby spółkę w złym świetle).

Bardzo dziwi fakt, że wciąż są spółki (w tym jeden bank), które nie respektują zasady dotyczącej organizacji e-walnego zgromadzenia akcjonariuszy. O ile niegdyś istniały bariery technologiczne (kwestie bezpieczeństwa lub wysokiego kosztu rozwiązań technologicznych), o tyle w trakcie pandemii zaoferowano i z powodzeniem wdrożono bezpieczne i efektywne kosztowo rozwiązania. Jest to pewna forma ograniczania praw akcjonariuszy (głównie chodzi o mniejszościowych).

Ocena pozostałych zasad (4.8 i 4.9.1) jest niełatwa – są to zasady, których respektowanie jest zależne od woli o postaw akcjonariuszy. Można zatem przyjąć, że sama spółka ma na to niewielki wpływ, toteż adnotacja, że zachęca ona swych właścicieli do spełnienia owych wymogów, można uznać podjęcie starań o zgodność z nimi.

Ogółem deklarowany przez krajowe banki giełdowe poziom zgodności z DPSN 2021 pozwala ocenić, że praktyki ładu korporacyjnego są w nich na wyższym poziomie, niż średnio wśród spółek z warszawskiego parkietu. W szczególności przypadku zasad odnoszących się w szczególności do zagadnień środowiskowych i społecznych poziom zgodności jest znacznie wyższy. Jak jednak zaznaczono, dla ostatecznej oceny praktyk ładu korporacyjnego konieczna jest głębsza analiza.

Źródło: opracowanie własne na podstawie GPW, Skaner Dobrych Praktyk,  oraz oświadczeń banków na temat stosowania DPSN 2021.

3. Ryzyko ESG

Definicja ryzyka ESG – w przeciwieństwie do „tradycyjnego” ryzyka finansowego – nie ma charakteru neutralnego, lecz koncentruje się na ujęciu negatywnym, wskazując na zagrożenie negatywnymi skutkami wynikającymi z wpływu czynników ESG na wyniki finansowe lub wypłacalność jednostki, państwa lub osób. Ryzyko to może być postrzegane w ujęciu szerokim lub wąskim. Ujęcie szerokie postrzega zarówno bezpośredni wpływ czynników ESG na instytucję, jak i wpływ pośredni (tj. poprzez jej kontrahentów lub zainwestowane aktywa). W ujęciu regulacyjno-nadzorczym ryzyko ESG postrzegane w wąskim znaczeniu, tj. jedynie jako konsekwencje finansowe wpływu czynników środowiskowych, społecznych i w zakresie ładu korporacyjnego na kontrahentów instytucji lub jej zainwestowane aktywa. Same czynniki ESG są definiowane w ujęciu neutralnym, czyli uwzględniając zarówno szanse, jak i zagrożenia⁵⁵.

W regulacjach unijnych ryzyko ESG jest definiowane jako „ryzyko strat wynikających z wszelkich negatywnych skutków finansowych dla instytucji, spowodowanych obecnym lub przyszłym wpływem czynników związanych z ochroną środowiska, polityką społeczną lub ładem korporacyjnym (czynników ESG) na kontrahentów instytucji lub na aktywa, w które instytucja inwestuje”⁵⁶. W przypadku ryzyka z zakresu ochrony środowiska rozróżnia się:

• ryzyko fizyczne – ryzyko strat wynikających z wszelkich negatywnych skutków finansowych dla instytucji, spowodowanych obecnym lub przyszłym wpływem fizycznych skutków czynników środowiskowych na kontrahentów instytucji lub na aktywa, w które instytucja inwestuje,
• ryzyko przejścia – ryzyko strat wynikających z wszelkich negatywnych skutków finansowych dla instytucji, spowodowanych obecnym lub przyszłym wpływem transformacji w kierunku gospodarki zrównoważonej pod względem środowiskowym na kontrahentów instytucji lub na aktywa, w które instytucja inwestuje⁵⁷.

Zarządzanie ryzykiem ESG – identycznie jak w przypadku każdego rodzaju ryzyka – składa się z czterech faz:

• definicji i identyfikacji ryzyka – tu nie zbędna jest świadomość samej istoty tego ryzyka oraz znajomość czynników będących jego źródłem i kanałów ich transmisji,
• oceny i pomiaru ryzyka – wymaga w szczególności świadomości możliwych skutków czynników ESG oraz analizy ich istotności (dotkliwości i skali występowania – prawdopodobieństwa realizacji); w analizie stosowane są podejścia: oceny wpływu czynników ESG na ekspozycje (z zastosowaniem wewnętrznych lub zewnętrznych ratingów lub ocen), ramowej oceny ryzyka (w tym analizy scenariuszy, testy warunków skrajnych), dostosowania portfela do globalnych celów zrównoważonego rozwoju lub inne;
• sterowania ryzykiem – ogólnie możliwe są strategie: unikania, zatrzymania lub mitygowania ryzyka (przy czym w przypadku wielu czynników ESG unikanie ryzyka jest niemożliwe),
• monitorowania i kontroli ryzyka – ten etap wymaga m.in. raportowania ryzyka wewnątrz organizacji (a w określonym zakresie – także zewnętrznego).

W zarządzaniu ryzykiem ESG kluczowe znaczenie ma zatem samo zdefiniowanie tego ryzyka, a następnie identyfikacja czynników ESG oraz kanałów transmisji ryzyka ESG, czyli dróg, poprzez które mogą one prowadzić do negatywnych skutków finansowych (Schemat 3.1).

Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Marcinkowska, Próby włączenia ryzyka ESG do unijnych regulacji ostrożnościowych dla banków, „Bezpieczny Bank”, nr 3 (88), 2022, s. 35-65

Przykładami czynników ESG są⁵⁸:

• wśród czynników środowiskowych: zmiany klimatyczne, emisja gazów cieplarnianych, wyczerpanie zasobów, odpady i zanieczyszczenia, utrata bioróżnorodności, wylesienie, zużycie energii i zasobów, wytwarzanie odpadów i zarządzanie, ekstremalne warunki pogodowe (powodzie, fale upałów, burze), klęski żywiołowe (pożary, susze, obsunięcia ziemi), czynniki ryzyka przejścia (polityka rządu, zmiany technologicznego, nastroje inwestorów i konsumentów).
• wśród czynników społecznych: prawa człowieka, niewolnictwo i handel ludźmi, praca dzieci, praca przymusowa i obowiązkowa, warunki zatrudnienia, relacje z pracownikami, dyskryminacja, różnorodność i równość szans, szkolenia i rozwój, prywatność klientów, inkluzja finansowa, destabilizacja społeczna, choroby zakaźne i pandemie,
• wśród czynników ładu korporacyjnego: struktura własnościowa, prawa właścicieli, zróżnicowanie członków rady, wynagrodzenia kierownictwa, łapówkarstwo i korupcja, lobbing polityczny i darowizny, strategie podatkowe, zaangażowanie interesariuszy, transparentność, etyka biznesu, praktyki konkurencyjne, zgodność z regulacjami i audyt wewnętrzny.

W dalszej kolejności konieczne jest zidentyfikowanie możliwych skutków tego ryzyka. Ich przykłady dla banków przedstawia Tabela 3.1.

Tabela 3.1. Przykłady skutków ryzyka ESG dla banku

Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Zioło, A. Spoz, E. Kulińska-Sadłocha, Zrównoważone rynki finansowe. Perspektywa krajowa i międzynarodowa, PWE, Warszawa 2021, s. 68.

Cechami charakterystycznymi czynników ESG są m.in.: niematerialność, niepewność co do czasu pojawienia się skutków (krótki, średni lub bardzo długi termin), negatywne ekonomiczne efekty zewnętrzne⁵⁹, wzorce powstające w całym łańcuchu wartości⁶⁰, zwiększona wrażliwość na zmiany w politykach publicznych mających na celu łagodzenie zmian klimatu i innych efektów zewnętrznych⁶¹.

Głównymi kanałami transmisji czynników ESG są: obniżona rentowność przedsiębiorstwa, obniżona wartość aktywów (głównie nieruchomości) przedsiębiorstwa lub osób prywatnych (w szczególności: stanowiących zabezpieczenie zobowiązań), obniżony popyt na produkty przedsiębiorstwa, zakłócenia działalności, zmniejszona produktywność i podaż produktów przedsiębiorstwa, straty na inwestycjach finansowych (obniżenie wartości posiadanych akcji i obligacji), wzrost kosztów funkcjonowania (np. wskutek wzrostu kosztów surowców, kosztów prawnych, kosztów zgodności z przepisami, cen ubezpieczenia), brak możliwości pozyskania finansowania (podwyższone wymogi kredytowe), niższe dochody lub majątek gospodarstw domowych oraz wyższe koszty ich funkcjonowania⁶².

Zważywszy na możliwe skutki ryzyka ESG, nie jest ono traktowane jako kolejny odrębny rodzaj ryzyka, lecz jako ryzyko przekrojowe, przejawiające się poszczególnych „tradycyjnych” rodzajach ryzyka. W szczególności czynniki ESG wpływają na ryzyko⁶³:

• kredytowe – ryzyko kredytowe wzrasta, jeśli czynniki ryzyka ESG zmniejszają zdolność kredytobiorców do spłaty i obsługi zadłużenia (efekt dochodowy) lub zdolność banków do pełnego odzyskania wartości kredytu w przypadku niewywiązania się z płatności (efekt majątkowy),
• rynkowe – obniżenie wartości aktywów finansowych, w tym możliwość wywołania dużych, nagłych i negatywnych korekt cen, w przypadku gdy ryzyko ESG nie zostało jeszcze uwzględnione w cenach; ryzyko ESG może również prowadzić do zmiany korelacji między aktywami lub zmiany płynności rynkowej poszczególnych aktywów, podważając założenia dotyczące zarządzania ryzykiem,
• płynności – dostęp banków do stabilnych źródeł finansowania może zostać ograniczony wraz ze zmianą warunków rynkowych; czynniki ryzyka ESG mogą spowodować, że kontrahenci banków wycofają depozyty i linie kredytowe,
• operacyjne – ryzyko utraty lub zmniejszenia wartości środków trwałych wskutek czynników ESG; rosnące ryzyko prawne i regulacyjne związane z inwestycjami i przedsiębiorstwami wrażliwymi na zmiany klimatu i inne czynniki ESG,
• reputacyjne – ryzyko utraty reputacji przez banki wskutek zmieniających się nastrojów rynkowych lub konsumenckich.

Dodatkowo można wskazać także związek ryzyka ESG z ryzykiem strategicznym i biznesowym – czynniki ESG mogą bowiem powodować, że stosowany model biznesowy nie ma przyszłości i wymaga przeorientowania działalności banku.

Banki ankietowane przez Europejski Urząd Nadzoru Bankowego⁶⁴ wskazały, że analizują czynniki ryzyka ESG w ramach ryzyka kredytowego (ponad 80% wskazań), reputacyjnego i operacyjnego (ponad 70% wskazań) oraz strategicznego i biznesowego (blisko 50% wskazań). Ryzyko ESG jest jeszcze w niewielkim stopniu przedmiotem analiz banków w zakresie ryzyka rynkowego i płynności. Warto jednak podkreślić, że mniej niż 5% ankietowanych instytucji przyznała, że nie analizuje ryzyka ESG. Zważywszy na fakt, że badanie zrealizowano przed wejściem w życie regulacji nakładających na banki wymóg zarządzania tym ryzykiem, należy uznać, że banki mają już świadomość jego występowania i starają się uwzględnić w swoich systemach zarządzania ryzykiem.

Ryzyko ESG musi być włączone go całościowego systemu i procesów zarządzania ryzykiem danej instytucji. Pomocne mogą tu być dokumenty Komisji Europejskiej⁶⁵ i Europejskiego Banku Centralnego⁶⁶ , które wskazują dobre praktyki w zakresie zarządzania ryzykiem ESG, w tym mechanizmów integracji czynników ESG do strategii banków.

Warto też przytoczyć „Wytyczne dotyczące zarządzania ryzykiem środowiskowym i społecznym” (Environmental and Social Risk Management Guidelines), opracowane przez AFI (Alliance For Financial Inclusion⁶⁷). Dokument ten identyfikuje wspólne podejścia do wdrażania zarządzania ryzykiem środowiskowym i społecznym (ESRM) w sektorze bankowym i przedstawia kwestie proceduralne dla organów regulacyjnych w celu wydania takich wytycznych. Zasady przewodnie przedstawia tabela 3.2.

Źródło: opracowanie własne na podstawie AFI, Environmental and Social Risk Management Guidelines, Guideline Note No. 53, May 2023,

Ryzyko ESG stopniowo włączane jest do regulacji ostrożnościowych dla banków. Po pierwsze postawiono instytucjom finansowym wymóg zarządzania tym ryzykiem. Określono także wymogi informacyjne (III filar standardów bazylejskich), a także konieczność uwzględnienia tego ryzyka w ramach analiz wewnętrznych nadzorczych (II filar). Rozważane są także możliwości ujęcia tego ryzyka w ramach wymogów kapitałowych (I filar)⁶⁸.

W odniesieniu do filara III należy wskazać znowelizowane w 2022 roku Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2021/637 z dnia 15 marca 2021 r. . Nowelizacja operacjonalizuje nałożony na duże instytucje, które wyemitowały papiery wartościowe dopuszczone do obrotu na rynku regulowanym dowolnego państwa członkowskiego⁷⁰, wymóg ujawniania informacji na temat ryzyk z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego⁷¹. Instytucje te są zobowiązane ujawniać co pół roku:

• informacje jakościowe na temat ryzyk z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego,
• informacje ilościowe na temat ryzyka przejścia i ryzyka fizycznego związanego ze zmianami klimatu,
• informacje ilościowe na temat: działań łagodzących powiązanych z działalnością gospodarczą, która kwalifikuje się jako zrównoważona środowiskowo i innych działań łagodzących i ekspozycji na ryzyko związane ze zmianami klimatu, które nie kwalifikują się jako zrównoważona środowiskowo działalność gospodarcza, ale służą wsparciu kontrahentów w procesie przejścia lub adaptacji w związku z celami dotyczącymi łagodzenia zmian klimatu i adaptacji do zmian klimatu.

W zakresie filara II zmiany zostaną wprowadzone przez nowelizację dyrektywy CRD (CRD VI), która nałoży na banki wymóg systematycznego identyfikowania, ujawniania i zarządzania ryzykiem ESG w ramach systemu zarządzania ryzykiem. Obejmuje to regularne testy warunków skrajnych zarówno przez organy nadzoru, jak i banki. Organy nadzoru będą musiały oceniać ryzyko ESG w ramach regularnych przeglądów nadzorczych⁷².

W opublikowanym w październiku 2023 r. raporcie na temat roli ryzyka środowiskowego i społecznego w systemie ostrożnościowym dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych Europejski Urząd Nadzoru Bankowego opowiada się za modyfikacją („ukierunkowanym ulepszeniem”) obecnych zasad, w celu integracji zagrożeń środowiskowych i społecznych w całym filarze I, nie zaś wprowadzaniem odmiennych nowych rozwiązań (jak np. green supporting factor lub brown penalising factor)⁷³. W dokumencie tym EBA przedstawia zalecenia dotyczące działań krótko- i długoterminowych, które należy podjąć w ramach wdrażania zmienionego rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych i dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych (CRR3/CRD6). W szczególności EUNB proponuje:

• w krótkim terminie: uwzględnić ryzyko środowiskowe w ramach programów testów warunków skrajnych zarówno w ramach metody ratingów wewnętrznych (IRB), jak i metody modeli wewnętrznych (IMA) w ramach podstawowego przeglądu księgi handlowej (FRTB), zachęcać do uwzględniania czynników środowiskowych i społecznych w ramach zewnętrznych ocen kredytowych przeprowadzanych przez agencje ratingowe, zachęcać do uwzględniania czynników środowiskowych i społecznych w ramach wymogów dotyczących należytej staranności i wyceny zabezpieczenia na nieruchomości, wymagać od instytucji określenia, czy czynniki środowiskowe i społeczne stanowią czynniki wyzwalające straty z tytułu ryzyka operacyjnego, stopniowo opracować wskaźniki ryzyka koncentracji związanego ze środowiskiem w ramach sprawozdawczości nadzorczej;
• rozważenie w średnim i długim terminie rewizji ram Filaru I: możliwość wykorzystania analizy scenariuszy w celu ulepszenia wybiegających w przyszłość elementów ram ostrożnościowych, rola, jaką plany przejścia mogą odegrać w przyszłości w ramach opracowywania dalszych ulepszeń ram Filaru I opartych na ryzyku. ponowna ocena zasadności rewizji formuły nadzorczej IRB i odpowiadającej jej metody standardowej (SA) dla ryzyka kredytowego, aby lepiej odzwierciedlały elementy ryzyka środowiskowego, wprowadzenie wskaźników ryzyka koncentracji związanego ze środowiskiem w ramach Filaru I.

Z uwagi na największą powszechność występowania oraz dotkliwość i rozległość skutków, ale też największą dostępność danych i relatywnie najłatwiejszą możliwość kategoryzacji ryzyka ESG, regulatorzy, nadzorcy i twórcy standardów skoncentrowali się w pierwszej kolejności na skodyfikowaniu zagadnień ryzyka środowiskowego, a szczególnie – ryzyka klimatycznego (zmian klimatu).

Docelowo cały obszar ryzyka ESG instytucji finansowych ma być objęty regulacjami i wytycznymi. Warto podkreślić, że ryzyko ESG może mieć charakter systemowy, a także wpływa na inflację, stąd w wielu krajach instytucje odpowiedzialne za politykę makroostrożnościową i politykę pieniężną uwzględniają je w swoich analizach i działaniach nadzorczych. Regulacje i działania nadzorców mikro- i makroostrożnościowych oraz działania banków centralnych w zakresie polityki monetarnej mają istotny wpływ na strategie i działania instytucji finansowych, co znów ma odzwierciedlenie w działaniach instytucji finansowych i stanowi sprzężenie zwrotne w zarządzaniu ryzykiem ESG. Całościowo podsumowuje to schemat 3.2.

Schemat 3.2 Wpływ ryzyka ESG na system finansowy

Źródło: opracowanie własne na podstawie: BIS, Climate-related risk drivers and their transmission channels, 14.04.2021, , IMF, Global Financial Stability Report. Lower for Longer, October 2019, , NGFS, INSPIRE, Biodiversity and financial stability: building the case for action, Study Group interim report, October 2021.

Ryzyko ESG jest wciąż jeszcze ryzykiem relatywnie słabo zbadanym, a metody jego analizy i oceny wciąż są rozwijane. To zatem oczywiste, że włączenie tego ryzyka do całościowego systemu zarządzania ryzykiem banku stanowi duże wyzwanie. W szczególności wskazuje się na⁷⁴:

• wieloaspektowy charakter ryzyka ESG (przekrojowy względem „tradycyjnych” rodzajów ryzyka),
• duży poziom niepewności – po pierwsze, w zakresie przewidywania przebiegu ryzyka (wpływu czynników środowiskowych, społecznych i związanych z ładem korporacyjnym na bank), po drugie, w zakresie ostatecznego kształtu regulacji i praktycznego wdrażania taksonomii,
• nieliniowość – większość czynników ryzyka ESG (w tym zwłaszcza te związane z ryzykiem klimatycznym) ma charakter nieliniowy, co zwiększa trudność zarządzania nimi,
  – wieloaspektowy wpływ na bank – ryzyko ESG może wpływać na sytuację finansową banku na wiele sposobów, uwzględniając aspekty biznesowe (np. wpływ na już istniejące ekspozycje banku), reputacyjne, regulacyjne itd.,
• niezgodność horyzontu czasowego – w przypadku „tradycyjnych” rodzajów ryzyka i narzędzi zarządzania nimi, horyzont czasowy jest relatywnie krótki, natomiast materializacja ryzyka ESG musi być rozpatrywana w bardzo długim horyzoncie czasu,
• ograniczenia metodologiczne – obecne modele pomiaru ryzyka bazują głównie na danych historycznych, a one z reguły nie uwzględniają czynników ESG; uwzględnienie ryzyka ESG w parametrach ryzyka (w szczególności kredytowego – PD, LGD) przy zastosowaniu obecnych metod nie jest oczywiste i może stanowić trudność,
• niedostatki danych – konieczna jest standaryzacja taksonomii; dane o ryzyku ESG są słabo dostępne, dane dotyczące większości czynników ESG są gromadzone od niedawna (brak odpowiednio długich szeregów czasowych) i nie obejmują wszystkich czynników – konieczne jest zidentyfikowanie nowych źródeł danych, ich standaryzacja i integracja ze stosowanymi systemami.

Jak wskazano, regulacje unijne dotyczące ryzyka ESG w bankach są wdrażane stopniowo, również stopniowo wchodzą w życie nowe wymogi. Ujawnienia krajowych banków giełdowych są zatem jeszcze dość ubogie (i nie można na ich podstawie ocenić stanu dostosowania systemów zarządzania ryzykiem do uwzględnienia w nich ryzyka ESG). Tym niemniej, warto dokonać przeglądu tych ujawnień, by poznać podejście banków do tego ryzyka⁷⁵.

Krajowe banki – w ślad za regulacjami – definiują ryzyko ESG w ujęciu negatywnym, tj. wyłącznie w aspekcie negatywnego wpływu czynników ESG (część banków nie podaje definicji, co można zinterpretować jako stosowanie ogólnej definicji prawnej). Co przy tym ciekawe, PKO BP definiuje same czynniki ESG neutralnie – jako: „czynniki środowiskowe, społeczne oraz dotyczące ładu korporacyjnego, które mogą mieć pozytywny lub negatywny wpływ na klientów i kontrahentów lub pozycje bilansu Bank”, natomiast doprecyzowuje, że „czynniki ESG o negatywnym wpływie są określane jako czynniki ryzyka ESG”. Również z reguły analogicznie jak w regulacjach przyjmowane jest wąskie spojrzenie na ryzyko ESG, tj. wyłącznie w kontekście pośredniego wpływu (tj. poprzez kontrahentów lub zainwestowane aktywa). Jedynie Bank Pekao SA stosuje definicję szeroką, tj. zarówno w kontekście pośredniego, jak i bezpośredniego negatywnego wpływu czynników środowiskowych, społecznych i ładu korporacyjnego.

W żadnym z banków ryzyko ESG nie jest traktowane jako odrębny rodzaj ryzyka. Wszystkie raportujące banki wskazują na wpływ ryzyka ESG na ryzyko kredytowe, większość odnotowuje, że ma ono charakter przekrojowy – jest powiązane także z ryzykiem operacyjnym, rynkowym, płynności (Santander Bank Polska wymienia ryzyko płynności i finansowania) oraz reputacji; ING Bank Śląski wskazuje także na ryzyko prawne. Pekao SA wprost zaznacza, że „według przeprowadzonych przez Bank analiz eksperckich ryzyko ESG nie wpływa istotnie na ryzyka finansowe inne niż ryzyko kredytowe”, natomiast BOŚ przyznaje, że „bank dostrzega materializację wpływu pośredniego czynników ryzyk ESG w 5 kategoriach ryzyk: kredytowym, operacyjnym, rynkowym, płynności, reputacji”. Z kolei Millennium Bank ocenia, że „aspekty ESG, w tym dotyczące ryzyka środowiskowego, nie wpłynęły na zmiany poziomu żadnego rodzaju ryzyka w ostatniej dokonanej ocenie (lata 2022/2023) przeprowadzonej w listopadzie/grudniu 2022 roku”. Alior Bank informuje zaś, że „mając na uwadze, wyspecyfikowane w procedurach wewnętrznych kryteria weryfikacji i oceny ryzyka środowiskowego, Grupa nie identyfikuje istotnych ryzyk klimatycznych mających wpływ na ryzyko kredytowe”.

Jedynie dwa banki pozwalają odbiorcom raportów bliżej zrozumieć istotę wpływu czynników ESG na ich ryzyko. Citi Bank Handlowy podaje dość szczegółowy opis kanałów transmisji ryzyka środowiskowego na ryzyko kredytowe, rynkowe, płynności i operacyjne. PKO BP przedstawia szczegółową tabelę “Mapowanie ryzyka ESG na tradycyjne rodzaje ryzyka” (wpływ ryzyka fizycznego i ryzyka przejścia na ryzyko: kredytowe, rynkowe, płynności, operacyjne, utraty reputacji) i dodatkowo wyjaśnia, że ryzyko społeczne może zmaterializować się w postaci ryzyka operacyjnego i ryzyka utraty reputacji. Santander przyznaje, że „Kanały przenoszenia ryzyk klimatycznych i środowiskowych na ryzyko bankowe wymagają jeszcze zdefiniowania. W związku z oceną wrażliwości i analizą ekspozycji banku na ryzyka klimatyczne planowana jest dalsza weryfikacja tego obszaru i rozbudowa działań analitycznych, w szczególności powiązania wyników dotychczasowych działań z kanałami przenoszenia ryzyka oraz określenia ich wpływu na profil ryzyka kapitałowego oraz płynności”. ING Bank Śląski wspomina, że w opracowanej Polityce zarządzania ryzykiem ESG ma szczegółowo opisane kanały przenoszenia ryzyka ESG, w tym środowiskowego, na tradycyjne kategorie ryzyka. Pozostałe banki pomijają ten aspekt.

W konsekwencji podejść klasyfikacyjnych, samo ryzyko ESG nie jest identyfikowane przez banki jako odrębne istotne ryzyko, choć BNP Paribas Bank Polska i BOŚ Bank wskazują w raportach, że ryzyko ESG jest ocenione jako ryzyko istotne w ramach ryzyka kredytowego, a ING Bank Śląski ogranicza się do podania, że „czynniki ryzyka ESG / klimatu są uwzględnione w ryzyku kredytowym (ryzyku braku spłaty i kontrahenta), będącym ryzykiem trwale istotnym”.

Raporty dają bardzo niewiele informacji na temat sposobu pomiaru ryzyka ESG. Bank BNP Paribas Polska zalicza je do ryzyk trudnomierzalnych i podaje zdawkowo, że pomiar dokonywany jest „na podstawie połączenia metod ilościowych i jakościowych”. Jeszcze bardziej enigmatyczny jest PKO BP, informując jedynie, że „poziom ryzyka, w tym ryzyka ESG, jest na bieżąco monitorowany i kontrolowany”. Santander Bank Polska uchyla rąbka tajemnicy wskazując, że „w ramach identyfikacji, pomiaru i monitorowania ekspozycji wrażliwych na ryzyko środowiskowe, uwzględnia się ryzyko fizyczne oraz ryzyko transformacji m.in poprzez analizę wrażliwości”, doprecyzowując następnie, że „wykorzystuje metody analizy ryzyka sektorowego klientów na podstawie scenariuszy klimatycznych” i dość szczegółowo opisuje ich założenia. Bank Pekao SA informuje o uwzględnieniu jednego scenariusza dotyczącego czynnika ESG w analizie scenariuszowej ryzyka operacyjnego („uwzględniony został scenariusz dotyczący zalania oddziałów Banku w wyniku powodzi”). Nadto podaje, że „w ramach ryzyka rynkowego Bank przeprowadza testy warunków skrajnych badające wpływ czynników ESG na wynik finansowy i kapitał (scenariusz zmian spreadów kredytowych dla poszczególnych sektorów emitentów papierów dłużnych)”.

Większość analizowanych banków uwzględnia czynniki ESG (najczęściej środowiskowe, ale część także społeczne i związane z ładem korporacyjnym) w procesie kredytowym – w odniesieniu do klientów instytucjonalnych (korporacyjnych i sektora instytucji samorządowych). Jedynie ING wspomina – informując o źródłach danych i informacji niezbędnych do celów raportowych – że będzie polegać na „danych związanych charakterystykami przedmiotu finansowania pozyskanymi w trakcie procesu kredytowego w przypadku ekspozycji względem gospodarstw domowych”. Ocena ryzyka środowiskowego i społecznego obejmuje zwykle klienta oraz transakcję.

Oczywiście, istotnym problemem są dane. Banki pozyskują część danych od swoich klientów. Bank Pekao SA dość szczegółowo wskazuje kategorie tych danych: „Na potrzeby oceny ryzyka ESG Bank pozyskuje od klientów z segmentu dużych oraz średnich przedsiębiorstw informacje m.in. dotyczące poziomu emisji gazów cieplarnianych, produkowania lub używania do produkcji substancji szkodliwych, generowania odpadów toksycznych dla środowiska i zdrowia ludzi, przestrzegania norm dot. ochrony środowiska, kosztu niezbędnych inwestycji i wysokości kar płaconych z tyt. zanieczyszczania środowiska, oceny narażenia na ryzyko wynikające z przejścia na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu i wynikające z fizycznej zmiany klimatu, sposobu łagodzenia ryzyka środowiskowego, społecznego, zmiany klimatu oraz czy wnioskowane finansowanie ma na celu wspieranie środowiska, podnoszenie standardu życia społeczności lokalnych, transformację energetyczną, projekty energetyki odnawialnej i inne inicjatywy ekologiczne”. Santander wskazuje trzy źródła danych: „Bank opiera się na danych wewnętrznych (pozyskanych w trakcie procesu kredytowego), danych publicznie dostępnych (m.in. Raportach niefinansowych swoich kontrahentów) oraz danych od dostawców zewnętrznych (m.in. agencje ratingowe)”. Zaznacza przy tym to, co jest bolączką wszystkich chyba instytucji finansowych: „W chwili obecnej występują ograniczenia w zakresie dostępności niektórych danych kontrahentów dotyczących przykładowo zgodności ich działalności z taksonomią czy narażenia na ryzyka środowiskowe”. Bank podaje jednocześnie, że prowadzi „projekt mający na celu modyfikację aktualnych procesów tak, aby z definicji zbierały one możliwie jak najszerszy zakres danych dotyczących ryzyka środowiskowego. Budowana jest również baza analityczna dedykowana gromadzeniu danych związanych z ESG”. Pekao SA informuje zamiarze stworzenia „repozytorium danych w zakresie ryzyka ESG, w tym ryzyka klimatycznego”.

Zebrane dane uwzględniane są w ocenie ryzyka ESG i pośrednio – kredytowego (rating PD klienta). Jedynie mBank dodaje, że nie wynik tej oceny „nie przekłada się pod względem ilościowym na wycenę produktu, o który wnioskuje klient bądź na jego PD-rating. Ocena ESG jest informacją jakościową, braną pod uwagę w procesie decyzyjnym oddzielnie od wyników finansowych i parametrów ryzyka kredytowego”. Także na podstawie zapisów w raportach innych banków można uogólnić, że dane te (przynajmniej na razie) są wykorzystywane na etapie wstępnym – czyli do samej decyzji o tym czy bank będzie finansował danego klienta, czy nie. Jest to postawa z jednej strony ostrożna (nie angażowanie się w relacje o wyższym ryzyku), z drugiej strony może oznaczać chęć zamanifestowania swojej odpowiedzialności wobec środowiska i społeczeństwa (brak finansowania projektów o negatywnym wpływie na nie).

Niektóre banki (np. Millennium) informują o uwzględnieniu ryzyka ESG w procesach ICAAP i ILAAP (wewnętrznych ocenach adekwatności kapitałowej i płynnościowej), natomiast tylko jeden – BNP Paribas Bank Polska – zdecydował się na ujawnienie skali tego ryzyka (na wykresie struktury kapitału wewnętrznego uwzględniono ryzyko ESG).

W raportach wszystkich banków znajdują się opisy strategii ESG, co najmniej ogólne opisy procesów zarządzania tym ryzykiem (głównie w aspekcie ryzyka kredytowego). Można to wiązać z już wcześniej stosowaną polityką informacyjną, po części kształtowaną wymogami w zakresie ujawniania informacji niefinansowych.

Bank stosują różne rozwiązania w zakresie organizacji zarządzania ryzykiem ESG (w tym struktury organizacyjnej). Część banków informuje, że nie powołuje odrębnych jednostek, a ryzyko ESG uwzględnione w pracach istniejących komitetów (np. PKO BP i Citi Bank Handlowy). Niektóre banki powołały odrębne jednostki, przy czym niekiedy opis pozwala stwierdzić, że jednostki te zajmują się zagadnieniami zrównoważonego rozwoju, lecz kwestie ryzyka są w gestii innych jednostek – odpowiedzialnych za zarządzanie ryzykiem (np. w Banku Millennium), a w niektórych raportach informacja jest bardzo zdawkowa i nie można ustalić, czy owa jednostka całościowo odpowiada za ESG, również ryzyko (np. w Banku Pekao SA „powołana została jednostka organizacyjna koordynująca działania w kwestiach środowiskowych, społecznych i ładu korporacyjnego”). Santander Bank Polska informuje o powołaniu odrębnego Komitetu ds. Odpowiedzialnej Bankowości i Kultury Organizacyjnej, wspieranego przez Forum ESG, wskazuje także, że „Pion Ryzyka pełni rolę “drugiej linii obrony” w zarządzaniu ryzykiem ESG”. Zapewnia przy tym, że „W najbliższym czasie planowana jest analiza działań związanych z ryzykiem środowiskowym i opracowanie pełnego modelu odpowiedzialności, z uwzględnieniem zdefiniowania roli kontroli wewnętrznej”.

Banki są mało wylewne w odniesieniu do kwestii apetytu na ryzyko ESG, jednak należy przyznać, że nie jest to specyfiką tylko tego ryzyka – generalnie niewiele instytucji prezentuje szczegóły tego zagadnienia (czy nawet choćby same mierniki stosowane dla określenia apetytu czy tolerancji ryzyka). Niektóre banki w ogóle pomijają w raportach to zagadnienie, część informuje, że także dla ryzyka ESG określiła apetyt. Przykładowo, Millennium Bank informując o określeniu stref dla mierników apetytu na ryzyko podkreśla, że „w miernikach tych uwzględniono również aspekty ESG, w tym związane z czynnikami środowiskowymi. W Strategii Ryzyka określono ramy Apetytu na Ryzyko dla wybranych czynników ryzyka ESG: poziomu emisji własnych, różnorodności oraz inicjatyw społecznych”. Bank Pekao SA odwołuje się do pośredniego określenia apetytu na ryzyko ESG w strategii ESG: „w szczególności poprzez aspiracje finansowania <1% działalności wysokoemisyjnej portfela bilansowego Banku do 2024 roku”. ING informuje, że jego deklaracja apetytu na ryzyko uwzględnia „parametry jakościowe dla ryzyka ESG”.

Wobec konieczności powiązania wynagrodzeń z profilem ryzyka banku, warto też przyjrzeć się czy ryzyko ESG jest uwzględniane w polityce zmiennych składników wynagrodzeń. Część banków już to czyni, choć ujawnienia są jeszcze dość wąskie. Przykładowo, mBank informuje: „kwestie ESG są jednym z elementów, które bierzemy pod uwagę przy ocenie efektów pracy kadry menedżerskiej, w tym członków zarządu. W 2022 roku określiliśmy cele ESG z wagą 10% dla menedżerów TOP 100 mBanku. Każdy z dyrektorów zdefiniował także zadania, jakie zamierza zrealizować w obszarze ESG oraz mierniki pozwalające kwartalnie mierzyć postęp prac”. Santander potwierdza „wprowadzenie ogólnej zasady dotyczącej celów/limitów ESG dla posiadaczy kluczowych pozycji”. Raport Millennium zawiera ogólne stwierdzenie: „stosowane w Banku Millennium polityki wynagrodzeń określają zasady wynagradzania sformułowane w taki sposób, aby m.in. nie motywowały do wprowadzania do działalności spółek Grupy ryzyk dla zrównoważanego rozwoju. Określone w Strategii ESG zadania związane z obszarem środowiskowym przypisane są do poszczególnych jednostek Banku, a ich realizacja jest monitorowana przez Komitet Zrównoważonego Rozwoju. Sposób i stopień wykonanych działań podejmowanych w ramach inicjatyw służących realizacji tych celów przekłada się więc na ocenę, a następnie proces wynagradzania zaangażowanych w nie osób”. Podobny zapis zawiera raport Banku Handlowego: „Czynniki ESG są również zawarte w Polityce wynagrodzeń obowiązującej w Banku. Polityka wynagrodzeń jest starannie sformułowana, tak aby była zgodna ze strategią zarządzania ryzykiem Banku i odzwierciedlała jego apetyt na ryzyko – odpowiednio w zakresie, w jakim ryzyko ESG jest lub stanie się istotnymi czynnikiem ryzyka. Ryzyko ESG jest zintegrowane z podejściem Banku do zarządzania ryzykiem w taki sam sposób, jak inne rodzaje ryzyka”.

Dla wielu interesariuszy kluczowe znaczenie mają dane ilościowe dotyczące ryzyka ESG. Tych za 2022 rok dostarczyły – zgodnie ze wzorami rozporządzenia wykonawczego KE 2022/2453 – cztery banki: Citi Bank Handlowy, Pekao SA i PKO BP (po 5 tabel) oraz Bank Millennium (3 tabele). Część banków (np. BNP Paribas Bank Polska) wyjaśnia, że wynika to z faktu, że rozporządzenie CRR nie wymaga ujawnień na poziomie jednostkowym (stosowne dane zawarte są w ujawnieniach grupy macierzystej). Część (np. ING Bank Śląski) informuje, że obecnie nie jest zobligowana do raportowania niektórych danych (np. taksonomicznych) i zamierza uszczegółowić raporty w kolejnych latach.

Na podstawie ujawnień na temat ryzyka ESG w raportach za rok 2022 można wysnuć wniosek, że wszystkie banki dokonują już analizy tego ryzyka, choć w różnych aspektach. Część banków nie dostrzega istotnego jego wpływu na ogólny profil ryzyka, część przyznaje, że ma ono charakter istotny. Dostrzegany jest przede wszystkim wpływ na ryzyko kredytowe, niektóre banki przyjmują spojrzenie horyzontalne (przekrojowe). Same procesy zarządzania ryzykiem ESG są dopiero rozwijane i doskonalone. Istotną barierą są dane warunkujące możliwość wiarygodnej analizy tego ryzyka. Zważywszy na rangę przypisywaną zagadnieniom ESG w strategiach analizowanych banków oraz ogólnie rosnącą świadomość ryzyka ESG (ale i rosnący jego poziom) można oczekiwać doskonalenia tych procesów, także dzięki pojawiającym się wytycznym i opracowywaniu rozwiązań sektorowych.

4. 4. ESG w polityce i strategii działalności banków

Zmieniające się oczekiwania i priorytety interesariuszy, promowanie koncepcji zrównoważonej bankowości, jej legitymizacja w aktach regulacyjnych, a także zaangażowanie banków w finansowanie transformacji w kierunku zrównoważonej gospodarki wymusza zmiany w bankowych modelach biznesowych, a także dostosowanie strategii biznesowych do nowych perspektyw związanych ze zrównoważonym rozwojem.

Europejski Urząd Nadzoru Bankowego – analizując praktyki rynkowe w zakresie zrównoważonych finansów zgłębiał także kwestię źródeł motywacji banków do uwzględniania tych zagadnień w strategii⁷⁶. Można na tej podstawie wskazać pięć głównych grup motywatorów:

• własne wartości – u części banków zagadnienia zrównoważonego rozwoju, odpowiedzialności społecznej i ekologicznej, są zbieżne z ich wizją i misją, naturalną tego konsekwencją jest wpisanie tych zasad także w strategię; ta grupa instytucji z reguły wspiera (lub współtworzy) inicjatywy, takie jak Principles for Responsible Banking (lub Principles for Responsible Investment), Net-Zero Banking Alliance (lub Net-Zero Asset Owner Alliance), Global Alliance for Banking on Values, Sustainable Banking and Finance Network, Equator Principles, 2° Investing Initiative; liczba banków, które uznają zagadnienia zrównoważonego rozwoju za jedne z najistotniejszych i rozpoznawane na najwyższym szczeblu zarządczym nie jest zbyt duża, i to te instytucje są liderami zmian⁷⁷;
• oczekiwania interesariuszy – znaczna część klientów, pracowników i inwestorów oczekuje od banków odpowiedzialnych postaw i angażowania się w zagadnienia zrównoważonego rozwoju, warunkując tym swą decyzję o nawiązaniu i utrzymywaniu relacji⁷⁸ – ten czynnik będzie zatem istotny z punktu widzenia konkurencyjności (relacje z klientami), możliwości prowadzenia działalności (relacje z klientami) i pozyskiwania finansowania (relacje z inwestorami);
• ryzyko – czynniki ESG mogą wpływać na wzrost ryzyka bankowego (kredytowego, operacyjnego, rynkowego, płynności); może ono mieć odmienne źródła i charakter, a jego poziom jest różny w różnych krajach⁷⁹; już obecnie banki mają obowiązek uwzględnienia ryzyka ESG w swoim systemie zarządzania ryzykiem;
• postrzegane korzyści – bankowcy dostrzegają korzyści finansowe i rynkowe płynące z zaangażowania w kwestie ESG, do kluczowych należą: zwiększona rentowność (głównie przez ograniczenie kosztów, np. dzięki wdrożeniu rozwiązań cyfrowych, zwiększeniu efektywności operacyjnej), przyciągnięcie długoterminowych inwestorów, poprawa reputacja marki, zwiększenie retencji klientów, przyspieszenie innowacji, utrzymanie praktyk wobec konkurencji biznesowej⁸⁰;
• oczekiwania nadzorcze i zachęty regulacyjne – żadne regulacje nie nakazują bankom działań zgodnych z zasadami zrównoważonego rozwoju, a jedynie np. ujawniania informacji na ten temat – to zaś wywołuje presję rynkową i konkurencyjną; należy się spodziewać, że w kolejnych latach ryzyko ESG zostanie odzwierciedlone w wymogach kapitałowych – już obecnie nadzorcy uwzględniają je w ocenie BION (co najmniej w obszarze modelu biznesowego).

Sposób i skala uwzględnienia zagadnień ESG w strategii banku wynika z indywidualnej oceny istotności poszczególnych motywatorów, a także barier i ograniczeń związanych z integracją tych zagadnień (i możliwością ich przezwyciężenia). Bank może zatem dostosować się minimalistycznie – jedynie do wymagań regulacyjnych, względnie wprowadzić nowe produkty i usługi, dostosowując się do popytu zgłaszanego przez obecnych klientów, bądź – dostrzegając możliwości biznesowe – skierować ofertę do nowych segmentów klientów, czy wreszcie zdecydować się na nowy model biznesowy, w pełni dostosowany do ścieżki zrównoważonego rozwoju.

Kierunek ten oferuje szereg strategicznych możliwości rozwoju działalności, przewagi konkurencyjnej i rentowności. Wymaga on uwzględnienia w wizji, misji i polityce banku, a także sformułowania celów strategicznych w zakresie ESG i planów działania oraz ich integracji ze strategią biznesową (celami ekonomicznymi). Zasady zrównoważonego rozwoju mają wpływ na każdy poziom zarządzania i organizacyjny, co wymaga uwzględnienia kwestii ESG we wszystkich obszarach biznesowych, funkcjach wsparcia i procesach zarządzania (rysunek 4.1).

Rysunek 4.1. Model zrównoważonego banku

Źródło: Opracowanie na podstawie: PwC Nachhaltigkeit – Sustainable Finance

Do włączenia celów z zakresu ESG do strategii biznesowych analizowanych banków lub opracowania strategii ESG przyczyniły się w znacznym stopniu regulacje dotyczące ujawniania informacji w tym zakresie, dobrowolne zobowiązania m.in.: w ramach UNEP FI PRB, czy przyjęte w dniu 29 marca 2021 roku przez Radę Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie nowe zasady ładu korporacyjnego zawartego w „Dobrych Praktykach 2021”. Wskazano w nich na konieczność uwzględniania zagadnień z obszaru ESG w strukturach ładu korporacyjnego, m.in.: w ramach strategii biznesowych mierzalnych celów w zakresie ESG oraz planowanych działań i postępów w jej realizacji określonych za pomocą mierników finansowych i niefinansowych⁸¹.

mBank

Pod koniec 2015 roku jako pierwszy z analizowanych banków przyjął strategię definiującą kierunki, cele i mierniki zrównoważonego rozwoju: Strategia odpowiedzialnego biznesu i zrównoważonego rozwoju mBanku S.A.

BOŚ

W Ramowej Strategii Rozwoju Banku Ochrony Środowiska na lata 2016-2020, ekologia stanowiła ważny wyróżnik banku, który determinował kształt planowanych do realizacji przedsięwzięć, a nadrzędnym celem strategicznym była sprawna transmisja środków przeznaczonych na inwestycje w ochronę środowiska i zrównoważony rozwój w Polsce.

I chociaż stosowanie zasad ładu korporacyjnego zawartego w Dobrych Praktykach GPW jest dobrowolne, to wszystkie analizowane banki jako spółki giełdowe poinformowały o zastosowaniu się do zasad. Informacje na temat przygotowanej strategii biznesowej uwzględniającej cele z zakresu ESG oraz działaniach i miernikach zawarły w raportach niefinansowych (zgodnie ze standardem GRI), a także na stronach internetowych. Standardowo opracowane strategie ESG czy CSR stanowią integralną część strategii biznesowej banków. Strategie obejmują krótkie okresy, najczęściej 2-3 lata, tylko w przypadku jednego banku strategia dotyczy okresu 5-cio letniego (tabela 4.1).

Źródło: Opracowanie na podstawie ujawnianych informacji niefinansowych oraz stron internetowych analizowanych banków notowanych na GPW w Warszawie.

Analiza informacji wskazuje, że banki mają sformułowane misje, w których eksponują i promują pozytywny wizerunek organizacji, używając mniej lub bardziej nośnych społecznie wartości i celów. Nie wszystkie banki prezentują wizję (obraz banku w przyszłości) wskazującą główny długoterminowy kierunek ich rozwoju. Misje standardowo komunikują obecnym i potencjalnym interesariuszom gotowość banków do zaspokajania ich potrzeb z uwzględnieniem określonych preferencji, nawiązujących do pozytywnie wartościowanych społecznie celów, zasad, a niekiedy modnych stereotypów. Kwestie ESG mają odzwierciedlenie w polityce banku obejmującej główne kierunki, zasady i reguły działania oraz wykorzystania zasobów i środków do realizacji celów. Jej elementami w analizowanych bankach są polityki dotyczące czynników środowiskowych, relacji z pracownikami oraz klientami, odpowiedzialnego finansowania, bezpieczeństwa danych, etycznego i odpowiedzialnego prowadzenia działalności, m.in. polityka zrównoważonego rozwoju (Santander Bank Polska), środowiskowa (BOŚ, Bank Handlowy, Millennium), społecznej odpowiedzialności biznesu (BNP Paribas), energetyczna (Bank Handlowy), finansowania sektora OZE (PKO BP, mBank), obsługi branż wrażliwych pod względem ryzyka reputacji (mBank), zarządzania ryzkiem ESG (Santander Bank Polska, ING Bank Śląski), czy też polityki odpowiedzialnego i zrównoważonego inwestowania, wykluczeń, wynagrodzeń, zakupowa, współpracy z dostawcami, różnorodności, praw człowieka. W misjach, politykach i celach strategicznych banków można doszukać się także wpływów ich strategicznych inwestorów zagranicznych, co najwyraźniej występuje w przypadku BNP-Paribas, Santander Bank Polska, Millennium czy ING Banku Śląskiego.

ING Bank Śląski
W banku dokumentem komplementarnym do strategii ESG jest Deklaracja Ekologiczna 2021 Grupy Kapitałowej ING Banku Śląskiego S.A. podpisana przez zarząd i pracowników. Bank podkreśla, że walka z kryzysem klimatycznym to wspólna odpowiedzialność i jako instytucja mająca znaczący wpływ na działania gospodarcze w Polsce, będzie aktywnie brał udział w przeciwdziałaniu zmianom klimatu. Bank zobowiązał się do:

• osiągnięcia neutralności klimatycznej do 2030 roku,
• przeznaczenia 5,3 mld zł na projekty ekologiczne (finansowanie OZE, projekt Zielona gmina/samorząd, pojazdy elektryczne/hybrydowe),
  przekazania 2 mln zł na program grantowy dla start-upów i młodych naukowców na realizację projektów w obszarze zrównoważonego rozwoju,
  rozwijania działań i projektów edukacyjnych, których tematem będą zmiany klimatyczne,
• regularnego raportowania wskaźników związanych z wpływem na środowisko do wewnętrznych i zewnętrznych interesariuszy zgodnie z najlepszymi praktykami,
  ­ wspierania oddolnych działań pracowników na rzecz środowiska i społeczeństwa,
• kontynuowania korzystnego wsparcia finansowego na cele ekologiczne dla klientów indywidualnych (projekty związane z energią prosumencką, pożyczki na cele ekologiczne, kredyty hipoteczne na „zielone” domy).

Bank deklaruje pomoc klientom w efektywnym wdrożeniu transformacyjnych zmian oraz podejmowanie działań mających pozytywny wpływ na zmianę nawyków, podejścia biznesowego, rozwój technologii i innowacji na rzecz środowiska.

W przypadku celów strategicznych wszystkie analizowane banki deklarują zintegrowanie celów biznesowych z celami zrównoważonej bankowości lub wymogami ESG. Standardowo cele dotyczą odpowiedzialności za klimat (redukcji śladu węglowego), wspierania transformacji modeli biznesowych klientów w kierunku zrównoważonym, dbałości o środowisko naturalne, szeroko pojętych kwestii społecznych oraz pracowniczych. Cele są realizowane poprzez działania podejmowane wewnątrz banku (cele dotyczące zarządzania zasobami), działania oddziałujące na zachowania klientów, w tym kontrahentów banku (cele dotyczące zarządzania relacjami) oraz działania na rzecz społeczeństwa. Cele strategiczne i działania banków są najczęściej porządkowane z uwzględnieniem obszarów ESG: środowisko, społeczeństwo, ład korporacyjny (tabela 4.2).

Tabela 4.2. Działania w ramach realizacji celów ESG wskazywane przez banki (przykłady)

Środowisko (E)

•  wzrost finansowania przedsięwzięć środowiskowych (głownie w zakresie odnawialnych źródeł energii)
• rozbudowanie oferty inwestycyjnej dla klientów w oparciu o kryteria ESG
• zwiększenie w portfelach klientów udziału produktów ESG (produktów kredytowych zabezpieczonych ekologicznymi nieruchomościami)
• rozwój doradztwa w zakresie kwestii ESG wpływających na modele biznesowe klientów
• wprowadzanie zmian w funkcjonowaniu organizacji prowadzących do minimalizowania negatywnego wpływu działalności operacyjnej na środowisko naturalne
• edukacja ekologiczna klientów, pracowników i społeczeństwa
• nawiązywanie partnerstwa i wspieranie inicjatyw prośrodowiskowych w ramach programów wspierających transformacje w kierunku gospodarki zrównoważonej)

Społeczeństwo (S)

• oferowanie innowacyjnych usług i produktów oraz wspieranie innowacyjności
• zapewnienie prostej i transparentnej komunikacji
• udostępnienie produktów dedykowanych finansowaniu odbudowy powojennej Ukrainy przez polskie przedsiębiorstwa
• promowanie profilaktyki zdrowotnej wśród pracowników i klientów
• przestrzeganie praw pracowniczych i praw człowieka
• tworzenie przyjaznych miejsc pracy i warunków do rozwoju pracowników
• wspieranie rozwoju edukacji matematycznej w Polsce
• zapewnienie dostępności usług dla osób z niepełnosprawnościami
• działalność charytatywna i filantropijna

Ład korporacyjny (G)

• zapewnienie odpowiedzialnej sprzedaży produktów i usług oraz odpowiedzialnego marketingu (samoregulacje w tym zakresie)
• zapewnienie bezpieczeństwo transakcji, usług i danych klientów
• zarządzanie ryzykiem ESG w działalności banku oraz klientów
• promowanie równości i różnorodności oraz zapewnienie transparentnej polityki wynagrodzeń na wszystkich poziomach organizacji
• zapewnienie zgodności z regulacjami ESG
• włączenie celów ESG do systemów motywacyjnych kadry menadżerskiej
• podniesienie wyników w ratingach ESG

Źródło: opracowanie na podstawie ujawnianych informacji niefinansowych oraz stron internetowych analizowanych banków notowanych na GPW w Warszawie.

W każdym z analizowanych banków podkreślona jest kluczowa rola kwestii ESG w zarządzaniu, a zwłaszcza w działalności operacyjnej. Definiowane są również mierniki finansowe i niefinansowe (KPIs) podlegające monitoringowi oraz raportowaniu. Cele i działania wykazują podobieństwo, ale są też elementy wyróżniające niektóre banki. Można zidentyfikować w nich cele uwzględniające specyfikę krajową czy lokalną oraz działania rozwiązujące problemy w tym zakresie. Pod tym względem wyróżniają się Alior Bank, PKO BP, Pekao, BOŚ (walka ze smogiem, wsparcie mobilności społecznej, edukacja finansowa dzieci – program SKO, wsparcie udziału polskich firm w powojennej odbudowie Ukrainy). Oryginalna jest inicjatywa wsparcia edukacji matematycznej czy współpraca z Wielką Orkiestrą Świątecznej Pomocy. Na dostrzeżenie zasługuje także ułatwienie klientom dofinansowania organizacji pozarządowych i fundacji bezpośrednio z aplikacji mobilnej (mBank).

Realizowanie celów strategicznych ESG wymaga pełnego zaangażowania – od organów zarządzających po pracowników operacyjnych. Czynnikami sukcesu w tym zakresie będzie instytucjonalizacja działań oraz przejrzysty system odpowiedzialności w obszarze ESG. W bankach utworzono komórki organizacyjne (departamenty, działy, biura, zespoły) czy stanowiska zajmujące się kwestiami zrównoważonego rozwoju. Powoływane są również rady, komitety (najczęściej) czy koordynatorzy do spraw ESG lub zrównoważonego rozwoju wspierający bezpośrednio zarząd w podejmowanych decyzjach, a także nadzorujące wdrażanie strategii ESG. Rozwiązania są mocno zróżnicowane i zależne od wielkości organizacji, doświadczenia, stopnia zaawansowania wdrażania celów ESG, a także w wielu przypadkach od zajmowanego miejsca w strukturze grupy kapitałowej (międzynarodowej, globalnej) i przyjętych w niej rozwiązań. Zwykle komórki czy stanowiska ESG zajmują stosunkowo wysokie miejsce w hierarchii organizacyjnej banku. Najczęściej podporządkowane są prezesowi zarządu, co potwierdza istotne znaczenie i wskazuje na silne poparcie dla wdrażanych rozwiązań. Zwyczajowo do zadań tych komórek należy monitoring realizacji celów ESG we wszystkich obszarach działalności banku (kluczowych wskaźników oraz postępu realizacji zaplanowanych inicjatyw), monitoring w zakresie zgodności działalności z regulacjami ESG, a także w zakresie zmian regulacji, trendów i praktyk rynkowych.

Osiąganie celów zrównoważonej bankowości uzależnione jest nie tylko od aktywności samych banków, ale także ich interesariuszy ze szczególną pozycją właścicieli i inwestorów. Ponadto, na niektóre sfery działalności banku dominujący wpływ mają organy zewnętrzne (w tym regulatorzy), a inne uzależnione są od postaw i zachowania klientów. Na tych ostatnich wpływ wywierają różnorodne czynniki, na które banki często nie mają żadnego wpływu.

BOŚ

W banku powołano Komitet ds. Ekologii. Przy czym należy podkreślić, że BOŚ posiada najdłuższe doświadczenie dotyczące instytucjonalizacji funkcji w zakresie działań ESG. W 1991 roku zatrudniono pierwszego ekologa, w 1995 roku w strukturze organizacyjnej wyodrębniono Departament Projektów Ekologicznych, a w 1997 utworzono stanowisko Głównego Ekologa Banku. Aktualnie w strukturze organizacyjnej BOŚ koordynacja i zadania w zakresie ESG skupione są w Pionie Ekologii, Taksonomii i Analiz, w którego skład wchodzi Departament Polityki Ekologicznej, ESG i Taksonomii oraz Biuro Współpracy w Zakresie Zrównoważonego Rozwoju. Natomiast w pionie bankowości korporacyjnej znajduje się Departament Finansowania Strukturalnego i Zielonych Inwestycji.

Pekao

W banku powołano Radę ds. ESG, w skład której wchodzi 2 z 4 członków zarządu oraz przedstawiciele kluczowych obszarów działalności banku (14 osób). Zadaniem rady jest wspieranie zarządu banku w procesie podejmowania decyzji dotyczących kwestii ESG, obiektywizowanie potrzeb i priorytetów w zakresie ESG, a także zwiększanie świadomości ekologicznej i społecznej wśród pracowników. Koordynacją opracowania strategii ESG i bieżącym monitoringiem zajmuje się Zespół ds. ESG stanowiący jednocześnie centrum kompetencji w tematach ESG (budowanie kultury ESG, promocja działań na rzecz zrównoważonego rozwoju) oraz w zakresie sprawozdawczości niefinansowej. Koordynowaniem prac w poszczególnych obszarach zajmują się powołani Koordynatorzy ds. ESG.

mBank

W banku funkcjonuje Komitet Zrównoważonego Rozwoju (KZR), któremu przewodniczy wiceprezes zarządu odpowiedzialny za obszar ryzyka (CRO), a w skład wchodzą przedstawiciele wszystkich pionów banku oraz spółek grupy. Komitet nadzoruje wdrażanie strategii ESG, wskazuje główne kierunki działań, organizuje system zarządzania ESG i nadzoruje przebieg inicjatyw w tym zakresie, wydaje decyzje i rekomendacje dotyczące polityk i wytycznych ESG, koordynuje działania ESG różnych jednostek organizacyjnych i służy jako forum dialogu na temat zrównoważonego rozwoju.

Z analizy raportów oraz stron internetowych wynika, że wszystkie analizowane banki włączyły kwestie ESG w strategie biznesowe, uwzględniły realizację zadań z zakresu ESG, dokonując odpowiednich zmian w strukturach organizacyjnych, wprowadziły też polityki uwzględniające kwestie ESG w głównych obszarach działalności. Ich zaangażowanie w działania na rzecz ESG jest oceniane przez rynek m.in.: w krajowych i międzynarodowych rankingach ESG/CSR, indeksach (WIG-ESG) oraz ocenach agencji ratingowych (tabela 4.3).

Tabela 4.3. Ratingi ESG analizowanych banków (2022)

Źródło: opracowanie na podstawie ujawnianych informacji niefinansowych, stron internetowych analizowanych banków notowanych na GPW w Warszawie oraz Sustainalytics

Wszystkie analizowane banki posiadają ESG Risk Ratings przyznany przez agencję Sustainalytics⁸² . Najlepszym wynikiem wśród banków cechuje się BNP Paribas, który otrzymał ocenę na poziomie 10,9, co oznacza bardzo niskie ryzyko istotnego negatywnego wpływu czynników związanych z zarządzaniem, środowiskiem i kwestiami społecznymi na działalność. W przedziale niskiego ryzyka znajdują się również BOŚ, mBank, ING Bank Śląski oraz Santander Bank Polska . Pogłębiona analiza wskazuje na poprawę ratingu kilku banków, co świadczy o skuteczności podejmowanych działań w zakresie zarządzania ryzykiem ESG (m.in. mBank, BOŚ, BNP Paribas). Tylko jeden bank (ING Bank Śląski) posiada rating ESG przyznany przez agencje Sustainable Fich na poziomie 2 w pięciostopniowej skali, w której poziom 1 oznacza ocenę najlepszą. Ponadto dwa banki (mBank i Bank Pekao) są respektowane w Bloomberg Gender-Equality Index, który uwzględnia duże spółki giełdowe aktywnie zabiegające o równość płci w środowisku pracy. Wejście do indeksu jest warunkowane uzyskaniem wymaganego standardu w ankiecie badającej pięć obszarów: przywództwo kobiet i rozwój talentów, równa płaca i parytet płac, inkluzywna kultura pracy, polityka dotycząca molestowania seksualnego i prokobieca marka.

Z udostępnianych informacji można wyciągnąć wniosek, że analizowane banki kształtują swój potencjał w kierunku budowy zrównoważonego modelu działalności, choć nie w jednakowym zakresie i nie z jednakową intensywnością:

• internalizują świadomość szans i zagrożeń związanych z wyzwaniami ESG,
• instytucjonalizują funkcje w zakresie realizacji celów i zadań ESG,
• wdrażają nowe lub modernizują dotychczasowe polityki i procedury ze względu na wymogi ESG,
• rozwijają współpracę lub współdziałanie ze swoimi interesariuszami w kwestiach ESG,
• inicjują badania problemów związanych ze zrównoważonym rozwojem,
• włączają się we współpracę z międzynarodowymi organizacjami lub inicjatywami dedykowanymi zrównoważonemu rozwojowi, ze szczególnym uwzględnieniem ESG, korzystając jednocześnie z dostępnych źródeł finansowania zewnętrznego bądź pomocy technicznej,
• inicjują lub wchodzą do sieci partnerskich ze społecznościami bądź NGO’s,
• wzmacniają oddolne inicjatywy zgodne z koncepcją zrównoważonego rozwoju lub wymogami ESG.

 

Przegląd i analiza dostępnych informacji na temat ESG w celach strategicznych i działaniach badanych banków pozwala stwierdzić, że od strony deklaracji i form problematyka ta zajmuje eksponowane miejsce, a jej instytucjonalizacja widoczna jest zarówno w strukturach organizacyjnych, jak i działaniach operacyjnych. I chociaż warstwa celów i typowych działań jest podobna, to szczegółowe rozwiązania cechuje specyfika. W zasadzie można zauważyć, że stymulatorem przyjmowanych celów i rozwiązań są regulacje zewnętrzne, które bywają kreatywnie rozwijane w poszczególnych bankach. Dotyczy to zarówno polityk i procedur zarządzania ryzykiem ESG, jak i identyfikacji potencjału rozwoju nowych czy innowacyjnych produktów/usług zgodnych z koncepcją zrównoważonego rozwoju.

 

5. Działania banków w obszarze bezpośredniego wpływu na kwestie ESG

 

Skuteczne działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju społeczno-gospodarczego czy przeciwdziałania zmianom klimatu, wymaga od banku włączenia kwestii ESG do wszystkich przebiegających procesów i podejmowanych decyzji (praktyk biznesowych). Dotyczy to w szczególności odpowiedzialnego zarządzania zasobami ludzkimi z poszanowaniem różnorodności, a także ograniczania bezpośredniego wpływu banku na kwestie środowiskowe i społeczne. Bezpośredni wpływ banku na kwestie ESG wiąże się z:

• ­ zużywaniem zasobów nieodnawialnych oraz odnawialnych (np. energii, wody, papieru, paliwa),
• ­ emisją gazów cieplarnianych oraz gospodarką odpadami,
• ­ przestrzeganiem praw człowieka, praw pracowniczych i zapewnieniem odpowiednich warunków pracy (dbałość o dobrostan pracowników),
• ­ respektowaniem regulacji i standardów rynkowych,
• ­ posiadaniem i stosowaniem odpowiednich standardów i procedur dotyczących zarządzania bankiem,
• ­ działaniami na rzecz społeczności lokalnych.

Z analizy raportów wynika, że banki identyfikują obszary swojego bezpośredniego wpływu na kwestie ESG, dostosowują się do przyjętych standardów rynkowych, wyznaczają cele, podejmują działania oraz monitorują wskaźniki zgodnie ze stosowanymi standardami, takimi jak; NFRD, GRI, SFRD, TCFD, CDP. A identyfikacja obszarów ESG, w których banki mają istotny wpływ na środowisko, sprawy społeczne i pracownicze odbywa się corocznie z zaangażowaniem interesariuszy, zgodnie ze standardami GRI.

PKO BP

Bank, monitorując na bieżąco, wpływ swojej działalności na otoczenie i interesariuszy, uwzględnia:

• badania opinii interesariuszy (klientów, pracowników),
• analizę tematów podejmowanych na Walnych Zgromadzeniach Akcjonariuszy,
• kontakty z inwestorami,
• komunikację z agencjami ratingowymi, mediami i organizacjami pozarządowymi,
• opinie analityków sektorowych,
• analizę zgłoszeń nieprawidłowości oraz analizę reklamacji,
• współpracę z podmiotami zależnymi,
• narzędzia analizy danych.

Zgodnie ze standardami GRI, kryterium identyfikacji istotnego wpływu jest poziom oddziaływania banku na gospodarkę, środowisko oraz ludzi, w tym na prawa człowieka. Elementem analizy jest ocena siły wpływu banku w każdym obszarze, a także uporządkowanie obszarów w kolejności wywieranego wpływu na:

• obszary krytyczne, które niosą ze sobą ryzyko znacznego naruszenia interesów klientów w sposób, który może zagrozić możliwości prowadzenia biznesu w przyszłości (w 2022 roku było to: bezpieczeństwo klientów i ich środków, etyka, zgodność produktów, korupcja, komunikacja)
• tematy, które stwarzają poważne ryzyka dla otoczenia, ale nie naruszają stabilności biznesu (środowisko, klimat, zrównoważony rozwój),
• tematy, które uwzględniają wpływ na interesariuszy, ale ograniczający się do wybranej grupy (pracownicy, otoczenie społeczne, prawa człowieka, łańcuch dostaw, bezpieczeństwo i higiena pracy)

W każdym zidentyfikowanym obszarze dokonywany jest przegląd istniejących polityk oraz zasad zarządzania, analizuje się możliwy negatywny wpływ działalności banku w poszczególnych obszarach, a także określa działania zapobiegawcze.

Rozpoznane obszary istotnego wpływu na otoczenie różnią się między bankami, co wynika między innymi ze specyfiki i obszaru działalności, a przede wszystkim z praktyki i poziomu zaawansowania we wdrażaniu zasad zrównoważonego rozwoju. Niektóre banki wykraczają poza przyjęte standardy, wyznaczają indywidualne cele w poszczególnych obszarach oraz określają własne wskaźniki, np. ING Bank Śląski, Millennium, Santander Bank Polska (tabela 5.1).

Tabela 5.1. Raportowane wskaźniki wpływu banków na kwestie ESG: wskaźniki standardowe i własne banków

 

Środowisko (E)

 

Emisje gazów cieplarnianych:

• Bezpośrednie emisje gazów cieplarnianych (tony)
• Intensywność emisji gazów cieplarnianych (na osobę, etat, wolumen aktywów)
• Redukcja emisji gazów cieplarnianych
• Zużycie energii w organizacji
• Ograniczenie zużycia energii
• Zużycie zasobów (wody, papieru)
• Gospodarowanie odpadami

Społeczeństwo (S)

 

Prawa człowieka:

• Pracownicy przeszkoleni z procedur lub polityk dotyczących praw człowieka
• Przypadki dyskryminacji i podjęte działania

Różnorodność i równość szans:

• Różnorodność organów zarządzających i pracowników
• Stosunek podstawowego wynagrodzenia mężczyzn do wynagrodzenia kobiet
• Urlopy rodzicielskie

Pracownicy:

• Stosunek wynagrodzenia pracowników najniższego szczebla w podziale na płeć w stosunku do płacy minimalnej
• Nowe zatrudnienia i rotacja pracowników
• Świadczenia dodatkowe (benefity)
• Liczba reklamacji i terminowość ich rozpatrywania
• Wynagrodzenia zasadnicze w porównaniu do sektora bankowego (wskaźnik własny banku)
• Wyniki ankiet badania zdrowia organizacji (wskaźnik własny banku)

Bezpieczeństwo i higiena pracy:

• System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy
• Służby BHP
• Szkolenia BHP pracowników
• Promocja zdrowia wśród pracowników
• Rodzaj i wskaźnik urazów związanych z pracą
• Liczba dni straconych z powodu urazów, wypadków, ofiar śmiertelnych lub chorób (wskaźnik własny banku)

Programy rozwojowe i szkoleniowe:

• Liczba godzin szkoleniowych w roku przypadających na pracownika według struktury zatrudnienia
• Programy rozwoju kompetencji zawodowych
• Odsetek pracowników podlegających regularnym ocenom jakości pracy i rozwoju kariery

Odpowiedzialność w łańcuchu dostaw:

• Odsetek nowych dostawców, którzy zostali poddani ocenie wg kryteriów środowiskowych
• Odsetek nowych dostawców, którzy zostali poddani ocenie wg kryteriów społecznych
• Odsetek zakupów u lokalnych dostawców

Odpowiedzialna sprzedaż i marketing:

• Wymagania dotyczące informacji o produktach i usługach
• Przypadki niezgodności z przepisami dotyczące komunikacji marketingowej
• Wskaźnik satysfakcji klientów Net Promoter Score (wskaźnik własny banku)
• Dostępność aplikacji internetowych (wskaźnik własny banku)
• Liczba punktów dostępu do banku, w tym oddziałów w podziale na placówki prowadzone bezpośrednio przez bank oraz placówki partnerskie (wskaźnik własny banku)
• Liczba oddziałów banku z certyfikatem Obsługa bez Barier (wskaźnik własny banku)
• % placówek/placówek franczyzowych z dostępem dla osób z niepełnosprawnością (wskaźnik własny banku)
• % bankomatów z dostępem dla osób z niepełnosprawnością (wskaźnik własny banku)

Zaangażowanie na rzecz społeczności:

• Lokalizacje działalności uwzględniające zaangażowanie lokalnej społeczności, ocenę wpływu i/lub programy rozwojowe
• Liczba godzin przeznaczonych na wolontariat przez pracowników
• Wspieranie innowacyjności
• Punkty dostępu na obszarach słabo zaludnionych lub w niekorzystnej sytuacji ekonomicznej według rodzaju
• Inicjatywy na rzecz poprawy dostępu do usług finansowych dla osób w niekorzystnej sytuacji
• Nakłady finansowe na rzecz wspierania inicjatyw edukacyjnych i innowacji (wskaźnik własny banku)
• Środki przekazane w ramach darowizn i sponsoringu (wskaźnik własny banku)
• Skala wolontariatu pracowniczego (wskaźnik własny banku)
• Liczba beneficjentów działań wolontariatu pracowniczego w ciągu rok (wskaźnik własny banku)
• Łączna kwota przeznaczona na działania zaangażowania społecznego (wskaźnik własny banku)

Ład korporacyjny (G)

 

Strategia zrównoważonego rozwoju

• Rola najwyższego organu zarządzającego w nadzorowaniu zarządzania wpływem
• Delegowanie odpowiedzialności za zarzadzanie wpływem
• Oświadczenie na temat strategii zrównoważonego rozwoju
• Zobowiązania dotyczące zrównoważonego rozwoju
• Realizacja zobowiązań ujętych w politykach
• Procesy naprawcze dotyczące negatywnych oddziaływań

Zrządzanie ryzykiem ESG;

• Komunikacja kwestii krytycznych
• Realizacja zobowiązań ujętych w politykach
• Procesy niwelowania negatywnego wpływu

Cyberbezpieczeństwo, bezpieczeństwo danych:

• Uzasadnione skargi dotyczące naruszenia prywatności i utraty danych klientów
• Odsetek pracowników przeszkolonych z zakresu bezpieczeństwa danych osobowych (wskaźnik własny banku)
• Działania realizowane w celu zapewnienia cyberbezpieczeństwa (wskaźnik własny banku)

Etyka biznesu:

• Całkowita liczba przypadków dyskryminacji i podjętych działań naprawczych
• Lista kluczowych działań i inicjatyw realizowanych w danym roku w banku na rzecz zwiększenia wiedzy pracowników o etyce i kulturze organizacyjnej banku (wskaźnik własny banku)
• Liczba zgłoszeń nieprawidłowości i/lub zagadnień do wyjaśnienia na ,,skrzynkę etyki” oraz telefon zaufania (wskaźnik własny banku)

Zapobieganie korupcji:

• Komunikacja i szkolenia poświęcone politykom i procedurom antykorupcyjnym
• Potwierdzone przypadki korupcji i podjęte działania

Źródło: opracowanie na podstawie informacji zawartych w raportach analizowanych banków.

Wszystkie analizowane banki⁸⁴ obliczają i monitorują wielkość własnej emisji gazów cieplarnianych w zakresie 1 (emisje bezpośrednie powstałe w wyniku spalania paliw w źródłach będących własnością banku, a także powstałe w wyniku ulatniających się czynników chłodniczych) oraz w zakresie 2 (emisje powstałe w wyniku zużywania energii zakupionej czy dostarczonej z zewnątrz). Niektóre banki szacują emisje gazów cieplarnianych w zakresie 3 (inne pośrednie emisje powstałe w łańcuchu wartości: związane z zakupionymi towarami i usługami, dobrami kapitałowymi, emisją związaną z energią i paliwami nieujętymi w zakresie 1 i 2). Szacowana wielkość emisji w zakresie 3 opiera się na danych ujawnianych przez klientów i kontrahentów banków oraz danych sektorowych dotyczących intensywności emisji. Sektor bankowy nie należy do branż o wysokiej emisyjności gazów cieplarnianych, a działalność bankowa nie wywiera też istotnego bezpośredniego wpływu na klimat. Znacznie większy wpływ banku występuje poprzez udzielanie klientom finansowania. Można się spodziewać, że optymalizacja przez banki emisji w zakresie 3 wpłynie na ofertę w zakresie zrównoważonych produktów i usług bankowych.

Analiza podejmowanych przez banki działań w zakresie ograniczenia wpływu na środowisko naturalne pozwoliła na wyodrębnienie kilku obszarów szczególnego zainteresowania banków, a dotyczących ograniczenia własnej emisji CO2, zużycia energii elektrycznej, papieru, wody, a także gospodarki odpadami (tabela 5.2).

Tabela 5.2. Działania banków ograniczające negatywny wpływ na środowisko naturalne

Analizowane banki starają się ograniczać swój negatywny wpływ na środowisko poprzez racjonalną gospodarkę zasobami, monitorowanie zużycia wody, energii i paliw, wprowadzanie prośrodowiskowych i prospołecznych rozwiązań zarządczych (w tym systemów ISO, EMAS), czy też zachęcanie pracowników do aktywnego włączenia się w prowadzone przez banki akcje (np. wspierając wolontariat pracowniczy). Banki przywiązują dużą wagę do powierzchni biurowych, a kilka z nich legitymuje się certyfikatami Green Office czy LEED Gold potwierdzającymi spełnienie przez budynki określonych kryteriów środowiskowych, najczęściej dla pojedynczych lub kilku obiektów (BOŚ, Santander Bank Polska, Bank Handlowy, Millennium, ING Bank Śląski).

Najwięcej miejsca w raportach banków zajmują działania w zakresie zaangażowania społecznego i rozwoju społeczności lokalnej oraz dotyczące spraw pracowniczych. Nie jest to zaskakujące, ponieważ banki przez wiele lat były oceniane przez otoczenie właśnie przez ich pryzmat. Działania tego rodzaju w porównaniu np. do stworzenia oferty usług dla osób wykluczonych z systemu finansowego, nie generują ryzyka, są mniej kosztowne, a przede wszystkim bardziej widoczne. Zaangażowanie społeczne w znacznym zakresie realizowane jest przez fundacje bankowe, które w imieniu banków prowadzą różnego rodzaju projekty w ramach społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR). Podejmowane przez banki inicjatywy najczęściej dotyczyły:

• wyrównywania szans grup mniej uprzywilejowanych,
• ­ wspierania idei równości i szacunku do drugiego człowieka,
• ­ rozwoju przedsiębiorczości i kompetencji (programy stymulujące przedsiębiorczość kobiet).
• ­ edukacji finansowej i cyfrowej, a także klimatycznej i zrównoważonego rozwoju zarówno dla dorosłych, jak i dzieci i młodzieży,
• ­ wspierania aktywności fizycznej,
• ­ promowania idei wolontariatu pracowniczego (wolontariat kompetencyjny, sportowy, pomoc interwencyjna)

Banki angażowały się także w mecenat kulturalny, sponsoring i media, wspierały finansowo instytucje charytatywne i społeczne. Szereg inicjatyw zostało podjętych w ramach działań pomocowych dla obywateli Ukrainy, którzy po wybuchu konfliktu zbrojnego z Rosją (24.02.2022) wyemigrowali do Polski, a także tych, którzy zdecydowali się pozostać w kraju. Pomoc humanitarna udzielana była najczęściej w ramach fundacji bankowych i wolontariatu pracowniczego. Banki wspierały finansowo organizacje niosące pomoc obywatelom Ukrainy, angażowały się finansowo i organizacyjnie w zbiórki najpotrzebniejszych rzeczy (m.in.: środki higieny, ciepłe ubrania, jedzenie, wyprawki szkolne). Ponadto podejmowały działania i programy mające na celu integrację osób dotkniętych wojną i przebywających w Polsce (np. szkolenia dotyczące odnajdowania się na rynku pracy, integracji dzieci z różnych kultur, tematyczne słowniki polsko-ukraińskie, organizacja kursów języka polskiego dla klientów z Ukrainy itp.).

Bezpośrednie oddziaływanie banków na kwestie ESG to także działania w obszarze ładu korporacyjnego wspierające prowadzenie działalności zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju. Regulacje wewnętrzne mają wpływ na funkcjonowanie organizacji, zachowania pracowników, a także na relacje biznesowe w ramach łańcucha dostaw. I chociaż banki charakteryzuje ograniczony łańcuch dostaw, to aktualnie wszystkie z nich opierają współpracę z dostawcami na sformalizowanych zasadach uwzględniających kwestie ESG, jak: polityka zakupowa i współpracy z dostawcami, procedura wyboru dostawców, standard postępowania czy etyki dla swoich dostawców (np. Standardy postępowania dla dostawców BOŚ S.A., Instrukcja dokonywania zakupów czy Instrukcja zarządzania dostawcami w ING Bank Śląskim, Procedura wyboru dostawcy i Polityka współpracy z dostawcami oraz outsourcingu w Santander Bank Polska, Wytyczne dotyczące zrównoważonego rozwoju dla dostawców w Grupy Banku Millennium). Każdy dostawca usług (m.in.: informatycznych, konsultingowych, marketingowych, porządkowych, prawnych) lub materiałów czy towarów (m.in.: materiały biurowe, meble, oprogramowanie, sprzęt informatyczny i biurowy, środki czystości) biorący udział w postępowaniu zakupowym zobowiązuje się działać zgodnie z określonymi przez banki zasadami, co potwierdza często poprzez złożenie wraz z ofertą oświadczenia w tym zakresie. Dostawcy nie spełniający wymogów w zakresie ESG są przez banki wykluczani. Standardem staje się również zawieranie w umowach z dostawcami obowiązkowych klauzul w obszarze ESG (np. w Santander Banku – klauzule zobowiązują dostawców do przestrzegania 10 zasad Global Compact).

Mimo, że zakres raportowania nie różni się wiele między bankami, to porównanie efektów bezpośredniego oddziaływania banku na kwestie ESG jest ograniczone. Ograniczenie to wynika z opisowego charakteru wielu wskaźników, co powoduje zróżnicowanie ich pojemności informacyjnej, a także koncentrację na pozytywnych efektach podejmowanych przez bank działań w danym zakresie. Porównywalność wskaźników ilościowych jest ograniczona przez stosowanie przez banki niejednolitych zasad i metod pomiaru, wielkości szacunkowych, a także jednostek miary, np. zużycie papieru mierzone w kartkach, ryzach czy kilogramach. Ponadto należy dodać, że w raportach pojawiają się często opisy podejmowanych działań bez wskazania na ich skutki, ryzyko z nimi związane czy korzyści dla banku.

 

6. Działania banków w obszarze pośredniego wpływu na kwestie ESG

 

Instytucje finansowe, w tym zwłaszcza banki, mogą wywierać bardzo istotny pośredni wpływ na osiągnięcie celów zrównoważonego rozwoju – poprzez swoich klientów i kontrahentów (kluczowy jest tu w szczególności aspekt finansowania). Banki włączają do swej oferty produkty uwzględniające aspekty ESG – są to głównie produkty kredytowe, jednak także w obszarze produktów oszczędnościowych, inwestycyjnych i płatniczych, można wskazać wiele przykładów⁸⁵.

Banki ponoszą konsekwencje i koszty ryzyka ESG będącego przyczyną zakłóceń w funkcjonowaniu swoich klientów i kontrahentów. Mogą wzmacniać swoje portfele kredytowe i inwestycyjne poprzez systematyczną ocenę ryzyka ESG i koncentrować się na przedsiębiorstwach i projektach, które charakteryzują się nie tylko wysokimi wynikami finansowymi, lecz także środowiskowymi czy społecznymi (efekt: zmniejszenie liczby kredytów zagrożonych, mniejsza utrata wartości inwestycji, stabilny zwrot – większa stabilność finansowa, reputacja banku).

Zrównoważone usługi i produkty bankowe umożliwiają pozyskanie i wykorzystanie oszczędności ludności i podmiotów gospodarczych, a także przekierowanie inwestycji prywatnych w przedsięwzięcia realizujące cele zrównoważonego rozwoju. Banki tworzą całe palety zrównoważonych usług i produktów kredytowych, depozytowych, inwestycyjnych i pośredniczących, których celem jest zaspokojenie potrzeb klientów przy jednoczesnym wsparciu realizacji celów SDGs. Są to między innymi: kredyty i pożyczki na cele środowiskowe i społeczne na preferencyjnych/specjalnych warunkach (dla podmiotów spełniających normy ESG); mikropożyczki i rachunki dla osób ubogich i wykluczonych; karty typu affinity powiązane z celami ESG; zrównoważone transakcje zabezpieczające (m.in. instrumenty pochodne zabezpieczające przed ryzykiem ESG, np. pogodowe instrumenty pochodne); emisja zrównoważonych instrumentów finansowych (certyfikatów depozytowych, bonów oszczędnościowych, obligacji, listów zastawnych); oferta inwestycji w instrumenty emitowane przez zrównoważone podmioty, a także w fundusze składające się z instrumentów emitowanych przez firmy wytwarzające produkty spełniające normy ESG⁸⁶.

Tabela 6.1. Zrównoważone produkty kredytowe w ofercie analizowanych banków

Alior Bank

• Eko-Raty- finansowanie zakupu urządzeń i instalacji mających na celu ograniczenie zużycia energii, produkcję energii odnawialnej i ograniczenie zanieczyszczenia środowiska w gospodarstwie domowym (współpraca z ok. 1000 partnerami handlowych z branży eko)
• Eko Pożyczka – na zakup nowego samochodu elektrycznego (oprocentowanie 0%, prowizja 10 %)
• finansowanie aukcyjnych projektów odnawialnych źródeł energii skierowane do przedsiębiorców, którzy wygrali aukcję OZE i planują budowę elektrowni wiatrowych lub fotowoltaicznych o mocy większej niż 500 kW.
• biznes kredyt zakupowy na cele ekologiczne skierowany do mikrofirm oraz małych i średnich przedsiębiorstw, które planują wprowadzać nowoczesne narzędzia minimalizujące negatywny wpływ działalności firmy na środowisko naturalne (zakup i montaż paneli fotowoltaicznych, zakup samochodów ekologicznych z silnikiem elektrycznym lub hybrydowym, termomodernizację nieruchomości lub zakup i montaż nowego źródła ciepła,
• kredyty z funduszy zewnętrznych (kredyt technologiczny, pozyczka termomodernizacyjna, kredyt Czyste powietrze)

mBank

• eko kredyt hipoteczny (obniżona marża o 0,02 p.p., brak prowizji, brak prowizji za wcześniejszą spłatę)
•  eko pożyczka dla firm na zakup odnawialnych źródeł energii, instalacje odzysku ciepła, zakup pojazdów z napędem hybrydowym lub elektrycznym, zakup stacji uzdatniania wody z ujęć własnych i systemów odzysku wody deszczowej, oczyszczalni ścieków – brak prowizji i obniżona marża (pożyczki od 30 – 100 tyś. zł.)
• leasing fotowoltaiki, magazynów energii, pomp ciepła (uproszczone procedury, elastyczny harmonogram)
• korporacyjne kredyty ESG-linked (wspierające cele ESG)
• finansowanie z funduszy zewnętrznych (kredyt technologiczny, leasing Mój Elektryk)

Bank Handlowy

• kredyt zielony – uproszczone procedury, zwolnienie z prowizji przygotowawczej, preferencje w zakresie udziału wkładu własnego czy zabezpieczenia,
• kredyty z funduszy zewnętrznych (kredyt technologiczny, kredyt ekologiczny)

Bank Pekao

• pożyczka ekspresowa na zakup lub instalację odnawialnych źródeł energii i inne cele proekologiczne
• EKO Kredyt Mieszkaniowy na nieruchomości z urządzeniami pompy ciepła, panele itp.
• finansowanie z funduszy zewnętrznych (kredyt technologiczny, leasing Mój Elektryk)

Bank Millennium

• kredyt na fotowoltaikę
• finansowanie proekologiczne z poręczeniem Europejskiego Funduszu Inwestycyjnego (EFI) – obszar bioróżnorodności, gospodarka obiegu zamkniętego, technologie niskoemisyjne i energetyka odnawialna
• leasing z wykorzystaniem programów organizowanych przez` EBOR (refundacja klientom części kosztów finansowania maszyn i urządzeń wpisanych na listę LEME (List of Eligible Materials and Equipment)
• program leasingowe MilleSun dedykowane finansowaniu fotowoltaiki
• finansowanie z funduszy zewnętrznych (kredyt technologiczny, leasing Mój Elektryk)

ING Bank Śląski

• kredyty i leasing wspierający cele zrównoważonego rozwoju (indywidualne dostosowanie do potrzeb firmy; prowizja – 0%, brak opłat, samochody elektryczne i wodorowe, skutery i motocykle, 0 zł za rejestrację)
• finansowanie projektów OZE (współpraca z PKO BP, mBank)
• ekopożyczka tez dla firm na zakup towarów ekologicznych na klik (brak prowizji)
• ekokredyt mieszkaniowy – korzystniejsze warunki cenowe (brak prowizji, niższe oprocentowanie na dom z niskim zużyciem energii o ok. 1p.p.)
• kredyt inwestycyjny dla spółek wspierający zrównoważony rozwój (z marżą banku 0% przez pierwszych 13 miesięcy finansowania; karencja w spłacie do 12 miesięcy – cel finansowania: wspieranie realizacji jednego z celów zrównoważonego rozwoju wskazanego przez klienta w dodatkowym oświadczeniu (możliwość sfinansowania między innymi: instalacji fotowoltaicznej na własne potrzeby, zakupu urządzenia energooszczędnego, pojazdu elektrycznego lub innego celu wspierającego zrównoważony rozwój)
• finansowanie z funduszy zewnętrznych (kredyt technologiczny, kredyt ekologiczny, kredyt i leasing Mój Elektryk)

PKO BP

• ekopożyczka na zakup paneli fotowoltaicznych oraz innych urządzeń i pojazdów ekologicznych (oprocentowanie 14,99% przy podpisaniu umowy, a po dostarczeniu faktury zakupu urządzeń obniżenie do 8,99%)
• Zielone hipoteki
• Finansowanie projektów OZE – Leasing OZE
• Strukturyzowane finansowanie
• finansowanie z funduszy zewnętrznych (kredyt technologiczny, leasing Mój Elektryk)

Santander Bank Polska

• EKO kredyt gotówkowy na cele konsumpcyjne – na zakup ekoproduktów i ekorozwiazań (zwrot prowizji)
• zielony leasing – uproszczone zasady wnioskowania o finansowanie fotowoltaiki
• leasing/pożyczka na zakup nieemisyjnych/hybrydowych środków transportu dla biznesu,
• pożyczka na zakup pojazdów nieemisyjnych/hybrydowych dla konsumenta
• leasing/pożyczka na zakup instalacji fotowoltaicznych dla biznesu,
• pożyczka na zakup instalacji fotowoltaicznych dla konsumenta,
• leasing/pożyczka na zakup maszyn efektywnych energetycznie (w tym maszyn agro) dla biznesu,
• Produkty w zakresie zielonego finansowania: kredyty dedykowane do inwestycji zrównoważonych w tym inwestycji OZE, kredyty powiązane z SDGs – wysokość marży uzależniona od spełnienia przez klienta kryteriów społecznych i środowiskowych (ESG – linked loans)
• finansowanie z funduszy zewnętrznych (kredyt technologiczny, leasing Mój Elektryk)

BNP Paribas

• Sustainability – Linked Loan, Factoring – finansowanie powiązane z poprawą wskaźników ESG kredytobiorcy
• ESG Rating -Linked Loan finansowanie oparte o rating ESG kredytobiorcy (możliwość uzyskania korzystniejszych warunków finansowych)
• finansowanie z pozytywnym wpływem środowiskowym i społecznym (na zielone zmiany), tzn. dotyczące np. odnawialnej energii, edukacji itd.
• finansowanie z funduszy zewnętrznych (kredyt technologiczny, kredyt ekologiczny, leasing Mój Elektryk, kredyt Czyste powietrze),

BOŚ

• ekologiczny kredyt hipoteczny (niższa marża – od 1,40%; pod pewnymi warunkami brak prowizji)
• EKOkredyt na fotowoltaikę (do 100% inwestycji)
• Kredyt z premią na termomodernizację (z Funduszu Termomodernizacji i Remontów)
• EKOkredyty we współpracy z WFOŚiGW (z dopłatami)
• kredyt EKOoszczędny (ze środków EBI),
• preferencyjne finansowanie proekologiczne i finansowanie uzupełniające do oferty NFOŚiGW, WFOŚiGW dla jednostek samorządu terytorialnego
• leasing operacyjny oraz pożyczka leasingowa na rozwiązania zmniejszające zużycie energii i projekty OZE
• kredyty z funduszy zewnętrznych (kredyt Czyste powietrze)

Źródło: opracowanie na podstawie publikowanych przez banki danych.

Analizowane banki posiadają w swojej ofercie szereg produktów kredytowych z finansowaniem lub dofinansowywaniem z funduszy zewnętrznych, np. z funduszy unijnych dla przedsiębiorców – kredyt ekologiczny, czy kredyt na innowacje technologiczne z bezzwrotną dotacją, czy kredyty dofinansowane z programów rządowych dla klientów indywidualnych: „Mój Prąd” i „Czyste Powietrze. Celem tych ostatnich jest polepszenie właściwości powietrza i obniżenie emisji gazów cieplarnianych przy pomocy zmiany źródeł ciepła oraz polepszenie efektywności energetycznej domów jednorodzinnych. Kredytobiorca po spełnieniu określonych warunków może uzyskać dotację na spłatę części kredytu bankowego. Banki zaangażowane są także w dystrybucję środków z programu „Mój Elektryk” (NFOŚiGW), który umożliwia uzyskanie dofinansowania do zakupu pojazdów zeroemisyjnych przez osoby fizyczne i podmioty gospodarcze. Zatem banki dostrzegają korzyści i wykorzystują możliwości, jakie stwarza współpraca związana z dystrybucją środków z funduszy zewnętrznych (w szczególności publicznych i z banków rozwoju). Oferta finansowania kierowana jest głównie na cele środowiskowe, w niewielkim stopniu na cele społeczne.

MBank

MBank pod koniec 2022 roku wprowadził oznaczenie dla swoich produktów i usług, które wspierają ochronę środowiska – zielony listek. Oznaczenie dotyczy trzech kwestii: plastiku, papieru oraz CO2 i jest nadawane produktom i usługom spełniającym określone przez bank warunki. I tak zielonym listkiem:

• „mniej plastiku” oznaczone są produkty i usługi, które zmniejszają zużycie tworzyw sztucznych o co najmniej 85%, np. karty płatnicze, które w 85% wykorzystują plastik z recyklingu, a także karty cyfrowe, które w ogóle nie mają plastikowego odpowiednika,
• „mniej papieru” oznaczone są procesy obsługi klientów, z których całkowicie wyeliminowane zostały papierowe dokumenty, np. konto, które klient otwiera w pełni cyfrowo,
• „mniej CO2” oznaczone są produkty lub usługi zmniejszające emisje gazów cieplarnianych; przy czym redukcja musi być znacząca i spełniać jeden z trzech warunków, tj. być zgodna z powszechnie uznanymi normami (np. Taksonomią UE) lub potwierdzona obliczeniami śladu węglowego przeprowadzonymi przez niezależnego konsultanta lub mieć miejsce dzięki produktowi bankowemu, którego głównym celem jest ochrona klimatu, np. ekokredyt hipoteczny na energooszczędny dom lub mieszkanie, leasing fotowoltaiki.

Oznaczenia przy oferowanych przez bank produktach i usługach to informacja dla klienta, czy i w jaki sposób usługa czy produkt bankowy, z którego korzysta, wspiera ochronę środowisko naturalnego.

W przypadku oferty inwestycyjnej banki podkreślają odpowiedzialną sprzedaż produktów obejmującą zarówno kanały dystrybucji, jak i kompetencje pracowników. Często określane są standardy w tym zakresie, np. Odpowiedzialne usługi inwestycyjne (mBank), Księga Standardów Obsługi Klienta (Millennium), Polityka wprowadzania nowych produktów (mBank).

Tabela 6.2. Zrównoważone produkty inwestycyjne w ofercie analizowanych banków

Alior

• fundusze inwestycyjne promujące ESG

mBank ­

• modelowe strategie inwestycyjne ESG w ramach usługi zarządzania portfelami instrumentów finansowych
• doradztwo inwestycyjne w zakresie inwestycji zgodnych z ESG
• certyfikat strukturyzowany zielona energia

Bank Handlowy ­

• 150 z 301 funduszy inwestycyjnych akcyjnych i obligacyjnych jest zgodna z ESG

Bank Millennium

• Subfundusz Plan Spokojny-Wywazony- Aktywny (każdy z funduszy inwestuje min. 30%   w inne zielone fundusze)
• Fundusze inwestycyjne promujące ESG

Bank PeKaO

• Subfundusz Pekao Ekologiczny – (akcje spółek eko)
• agent emisji obligacji powiązanych z celami zrównoważonego rozwoju

ING Bank Śląski

• oferta funduszy ESG
• PKO BP ­ oferta funduszy tematycznych ESG

Santander Bank Polska

• obsługa emisji obligacji zielonych, zrównoważonych oraz powiązanych ze zrównoważonym rozwojem
• oferta funduszy ESG

BNP Paribas

• zrównoważone fundusze inwestycyjne (6 funduszy według klasyfikacji SFRD)
• jednostki uczestnictwa w funduszach oznaczonych jako zrównoważone (185)
• portfele inwestycyjne z min. 20% instrumentów zrównoważonych
• produkty strukturyzowane, z których część dochodów przeznaczona jest na cele środowiskowe i społeczne
• 6 subfunduszy ESG

BOŚ

• pośrednictwo w obrocie prawami majątkowymi wynikającymi z tzw. kolorowych certyfikatów,
• organizacja emisji zielonych obligacji

Źródło: opracowanie na podstawie publikowanych przez banki danych.

Oferta w zakresie zrównoważonych produktów depozytowych jest znacznie skromniejsza niż oferta finansowania oraz produktów inwestycyjnych (tabela 6.1). Dominują w niej rachunki i depozyty z pozytywnym oddziaływaniem społecznym: dla dzieci i młodzieży czy osób 60+. W przypadku produktów określanych jako eko, często trudno odnaleźć ich powiązanie z celami środowiskowymi, np. w przypadku oferty depozytowej BOŚ. Oszczędności gromadzone w ramach zrównoważonych produktów oszczędnościowych zwykle wykorzystywane są przez banki na finansowanie konkretnej (jeżeli została wskazana w produkcie oszczędnościowym) działalności spełniającej kryteria zrównoważonej, np. zrównoważonej środowiskowo według kryteriów Taksonomii UE.

Wszystkie analizowane banki – zgodnie z oczekiwaniami UKNF⁸⁷ – przygotowały specjalne pakiety usług finansowych dla obywateli Ukrainy zapewniające im dostęp do podstawowych usług płatniczych (rachunek bankowy, wpłaty wypłaty, transfery bezgotówkowe krajowe i zagraniczne, instrument płatniczy) oraz usprawniające dystrybucję przeznaczonego dla uchodźców wsparcia finansowego. Standardowo oferta była przygotowana przez banki w języku ukraińskim, umożliwiła założenie konta na podstawie uproszczonych procedur, zawierała zwolnienie z wszelkich opłat i prowizji, w tym za prowadzenie rachunku, wydanie czy używanie instrumentu płatniczego. Niektóre banki zaoferowały także promocyjne konta firmom, które otworzyły swoją działalność na terytorium Polski (PKO BP, Santander).

Banki pozyskują środki na finansowanie zrównoważonych/zielonych projektów również poprzez emisję zielonych czy zrównoważonych obligacji (mBank, PKO BP, Santander) oraz listów zastawnych (banki hipoteczne – PKO, ING). Zielone listy zastawne banków hipotecznych były pierwszymi na rynku w Polsce emisjami zielonego długu (2019), a dokonana przez PKO Bank Hipoteczny w 2022 roku emisja zielonych listów zastawnych o wartości 500 mln euro, cechowała się dużą nadsubskrypcją.

Tabela 6.3. Zrównoważone produkty depozytowe (w tym emisja papierów wartościowych) w ofercie analizowanych banków

mBank

• bezpłatne ekonto Junior z karta i aplikacją mobilną dla dzieci do 13 roku życia
• bezpłatny podstawowy rachunek płatniczy (wpłaty i wypłaty gotówki, płatności zbliżeniowe i mobilne
• Green bonds – środki na refinansowanie części portfela detalicznych kredytów hipotecznych finansujących budynki o wysokiej efektywności energetyczne

ING Bank Śląski

• konta Mobi dla młodych 13-17 i 18 – 26
• Konto Future (powiązane z finansowaniem realizacji projektów wspierających zrównoważony rozwój)
• zielone listy zastawne

PKO BP ­

• lokata 60+ – wyższe oprocentowanie przez rok
• konto Non-Profit   (NGO)
• zielone listy zastawne
• zielone obligacje
• konto dla młodych

Santander Bank Polska ­

• emisja zrównoważonych obligacji banku (przeznaczenie środków na finansowanie lub refinansowanie zielonych lub społecznych aktywów
• Green bonds – środki przeznaczone na projekty związane z energią odnawialną

BNP Paribas

• konto otwarte na Biznes Non-Profit
• oferta dla Przedsiębiorstw Ekonomii Społecznej
• konto Samodzielniaka i Misja Samodzielność

BOŚ

• EKOlokata Promocyjna
• EKOkonto oszczędnościowe
• EKOkonto bez kosztów
• EKOkonto VIP
• EKOkonto PRP

Źródło: opracowanie na podstawie publikowanych przez banki danych.

Analizowane banki posiadają także inne usługi i produkty, które klasyfikują do zrównoważonych. Są to głównie produkty kartowe oraz usługi doradztwa, często w formie on-line. Do tej grupy można także zaliczyć usługi w ramach przygotowanej oferty dla obywateli Ukrainy, jak: karty płatnicze (bez opłat i prowizji za wydanie i korzystanie), zapewnienie obsługi w języku ukraińskim (w tym strony internetowej i infolinii obsługiwanej często przez zatrudnianych obywateli Ukrainy).

Tabela 6.4. Pozostałe zrównoważone produkty i usługi w ofercie analizowanych banków

mBank

• karty z plastiku z recyklingu
• karta wirtualna (Mastercard Mobilna)
• obsługa wideo w Polskim Języku Migowym

Bank Handlowy ­

• Program Doradztwa Europejskiego – opracowany z myślą o obecnych i przyszłych beneficjentach pomocy unijnej
• linia gwarancyjna uwzględniająca realizację celów z obszaru odpowiedzialnego biznesu i zrównoważonego rozwoju (Żabka)

Bank Millennium

• karta kredytowa WWF Millennium Mastercard (wsparcie finansowe – ochrona ekosystemów leśnych) Karta wykonana w 85% z plastiku z recyklingu

Bank Pekao

• karta z żubrem wykonana w 100% z plastiku z recyclingu.

PKO BP

• rozbudowa oferty najmu długoterminowego

Santander Bank Polska

• ekologiczne karty płatnicze – ekokarty Visa -85% plastik z recyklingu
• doradztwo finansowe w zakresie pozyskania finansowania zrównoważonego
• doradztwo finansowe w obszarze ESG
• zdalne płatności za autostrady (Autopay)
• zdalne konsultacje medyczne (Telemedi.co)

BNP Paribas

• Sustainability – Linked Hedging
• kalkulator śladu wodnego dla producentów rolnych na portalu Agronomist.pl
• ubezpieczenie odnawialnych źródeł energii (w ramach produktu Generali Gospodarstwo Rolne)

BOŚ

• ubezpieczenie urządzeń EKO w PZU SA dla klientów BOŚ
• konkurs BOŚ na inwestycję ekologiczną dla MSP
• wsparcie merytoryczne w zakresie programów wsparcia i finansowania projektów ekologicznych
• doradztwo w zakresie realizacji projektów ekologicznych, zielonej transformacji

Źródło: opracowanie na podstawie publikowanych przez banki danych.

Zrównoważone produkty i usługi poszerzają i uatrakcyjniają ofertę, pozwalają na wyróżnienie się banku na tle konkurencji. W zrównoważonych ofertach banków brakuje produktów dla grup wykluczonych z systemu bankowego, czy w trudnej sytuacji zarówno po stronie depozytowej, jak i kredytowej. Celem mikropożyczek i innych produktów z zakresu finansowania kierowanych do tych grup powinna być pomoc w zarabianiu na swoje utrzymanie.

 

Przypisy

1. W skali światowej na problemy społeczne i środowiskowe wynikające z rozwoju gospodarczego zwrócono uwagę już w latach 60-tych XX wieku. W 1972 roku powstał pierwszy Raport Klubu Rzymskiego zatytułowany Granice wzrostu (ang. Limits to Growth), w którym przestrzegano przed skutkami niekontrolowanego wykorzystywania surowców naturalnych, a jego efektem było podjęcie dyskusji o negatywnych konsekwencjach rozwoju gospodarczego i technologicznego. W 1980 roku opublikowano światową strategię ochrony przyrody: World Conservation Strategy: Living Resource Conservation for Sustainable Development. (dostęp 27.05.2023). W latach 80-tych XX wieku rządy wielu krajów rozwiniętych zaczęły przyjmować regulacje dotyczące ochrony gleby, wód i powietrza i nakładające odpowiedzialność na podmioty gospodarcze za zanieczyszczanie środowiska naturalnego (m.in. USA, kraje Wspólnoty Europejskiej). Negatywny wpływ działalności gospodarczej na środowisko naturalne wiązał się z presją na alokację środków finansowych w procesach kredytowania przez banki oraz znacznym ograniczeniem w niektórych krajach finansowania sektorów uznawanych za niebezpieczne dla środowiska. M. Jeucken (2004), Sustainability in Finance. Banking on the Planet, Eburon, Delft.
2. Bank Ochrony Środowiska, Raport ekologiczny 2010, s. 27, (dostęp 27.05.2023).
3. Wyodrębniając etapy budowy zrównoważonego sektora bankowego uwzględniono rozwój zrównoważonej bankowości na świecie oraz decydujący wpływ czynników zewnętrznych. Szerzej na ten temat: O. Weber, (2012). Sustainable Banking – History and Current Developments. Pozyskano z ssrn.com; E. Kulińska-Sadłocha (2022), W jaki sposób banki mogą wspierać transformację gospodarki w kierunku modelu zrównoważonego? w: W poszukiwaniu zielonego ładu, red. M. Burchard-Dziubińska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 311- 332; 30 years of UNEP FI (dostęp 27.05.2023).
4. W dekadzie lat 90. XX w. bardzo słaby kapitałowo polski sektor bankowy przechodził istotne przeobrażenia strukturalno-własnościowe i dostosowywał się do wymogów regulacyjnych, a gwałtowne zmiany systemowe generowały ryzyko, które uwidoczniło się w konieczności sanacji lub restrukturyzacji bardzo wielu banków, w tym zwłaszcza spółdzielczych.
5. International Monetary Fund, Global Financial Stability Report: Lower for Longer, October 2019
6. Syntetyczna prezentacja rozwoju międzynarodowych norm i standardów dotyczących ESG (głównie z zakresu ryzyka klimatycznego) zawarta jest np. w: L. Kotecki, Climate change as a source of risk in the financial sector, “Bezpieczny Bank”, Nr 4(77), 2019, s. 63-80
7. Zakres kluczowych zadań najważniejszych instytucji w odniesieniu do zmian klimatycznych i ryzyka klimatycznego przedstawia publikacja EIU, The road to action. Financial regulation addressing climate change, 2017
8. United Nations, Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development, 2015
9. United Nations, Paris Agreement, 2015
10. Cube Global, The evolution of ESG regulation, 3.2023
11. Szerzej: European Commission, Financing Sustainable Growth. Sustainable Finance Factsheet, 2019
12. Szerzej: commission.europa.eu
13. Szerzej: www.consilium.europa.eu
14. Szerzej: commission.europa.eu
15. ec.europa.eu
16. Komisja Europejska, Komunikat Komisji. Plan działania: finansowanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego, COM(2018) 97 final, 8.03.2018,
17. Komisja Europejska, Komunikat Komisji. Strategia dotycząca finansowania transformacji w stronę gospodarki zrównoważonej, COM(2021) 390 final, 6.07.2021
18. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088, OJ L 198, 22.6.2020, p. 13–43
19. Platform on Sustainable Finance, Final Report on Social Taxonomy, February 2022
20. Patrz także M. Marcinkowska, Próby włączenia ryzyka ESG do unijnych regulacji ostrożnościowych dla banków, „Bezpieczny Bank”, nr 3 (88), 2022, s. 35-65
21. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088, DzUrz UE OJ L 198, 22.6.2020, p. 13–43
22. Wniosek Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie europejskich zielonych obligacji, COM/2021/391 final, dokument 52021PC0391
23. Rozporządzenie 2020/852, op. cit.
24. Dyrektywa delegowana Komisji (UE) 2021/1269 z dnia 21 kwietnia 2021 r. zmieniająca dyrektywę delegowaną (UE) 2017/593 w odniesieniu do uwzględniania czynników zrównoważonego rozwoju w zobowiązaniach w zakresie zarządzania produktami, OJ L 277, 2.8.2021, p. 137–140
25. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2089 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniające rozporządzenie (UE) 2016/1011 w odniesieniu do unijnych wskaźników referencyjnych transformacji klimatycznej oraz unijnych wskaźników referencyjnych dostosowanych do porozumienia paryskiego, a także ujawniania informacji dotyczących wskaźników referencyjnych w związku z kwestiami dotyczącymi zrównoważonego rozwoju, OJ L 317, 9.12.2019, p. 17–27,
26. ESMA, Guidelines on Disclosure Requirements Applicable to Credit Ratings, 18.07.2019,
27. Rozporządzenie 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE), OJ L 198, 25.7.2019, p. 1–63
28. Dyrektywa delegowana Komisji (UE) 2021/1270 z dnia 21 kwietnia 2021 r. zmieniająca dyrektywę 2010/43/UE w odniesieniu do ryzyk dla zrównoważonego rozwoju i czynników zrównoważonego rozwoju, które należy uwzględniać w przypadku przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe (UCITS), OJ L 277, 2.8.2021, p. 141–144
29.  Rozporządzenie delegowane 2021/1255 uzupełniające dyrektywę AIFMD, OJ L 277, 2.8.2021, p. 11–13
30. Rozporządzenie delegowane 2021/1257 uzupełniające dyrektywę IDD, OJ L 277, 2.8.2021, p. 18–24
31. Rozporządzenie delegowane 2021/1253 zmieniające rozporządzenie delegowane (UE) 2017/565 w odniesieniu do uwzględniania czynników, ryzyk i preferencji w zakresie zrównoważonego rozwoju w niektórych wymogach organizacyjnych i warunkach prowadzenia działalności przez firmy inwestycyjne, OJ L 277, 2.8.2021, p. 1–5
32. Dyrektywa delegowana Komisji (UE) 2021/1269, op. cit.
33. European Commission, Banking Package 2021: new EU rules to strengthen banks’ resilience and better prepare for the future,
34. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2021/1256 z dnia 21 kwietnia 2021 r. zmieniające rozporządzenie delegowane (UE) 2015/35 w odniesieniu do uwzględniania ryzyk dla zrównoważonego rozwoju w zarządzaniu zakładami ubezpieczeń i zakładami reasekuracji, OJ L 277, 2.8.2021, p. 14–17
35. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/95/UE z dnia 22 października 2014 r. zmieniająca dyrektywę 2013/34/UE w odniesieniu do ujawniania informacji niefinansowych i informacji dotyczących różnorodności przez niektóre duże jednostki oraz grupy, OJ L 330, 15.11.2014, p. 1–9. Dyrektywa jest adresowana tylko do dużych podmiotów giełdowych i wymaga ujawnień m.in. na temat określonych polityk (w tym z obszaru ESG) oraz ryzyka i efektów ich stosowania, jednak nie formułuje żadnych mierników. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego odpowiadając na konsultacje dotyczące nowelizacji tej dyrektywy zaproponował m.in. standaryzację ujawnień (EBA, EBA response to the European Commission Public Consultation on Non-Financial Reporting Directive (NFRD), 11.06.2020).
36. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, OJ L 322, 16.12.2022, p. 15–80
37. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych, OJ L 317, 9.12.2019, p. 1–16
38. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2022/1288 z dnia 6 kwietnia 2022 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 w zakresie regulacyjnych standardów technicznych określających szczegóły dotyczące treści i sposobu prezentacji informacji w odniesieniu do zasady „nie czyń poważnych szkód”, określających treść, metody i sposób prezentacji informacji w odniesieniu do wskaźników zrównoważonego rozwoju i niekorzystnych skutków dla zrównoważonego rozwoju, a także określających treść i sposób prezentacji informacji w odniesieniu do promowania aspektów środowiskowych lub społecznych i celów dotyczących zrównoważonych inwestycji w dokumentach udostępnianych przed zawarciem umowy, na stronach internetowych i w sprawozdaniach okresowych, OJ L 196, 25.7.2022, p. 1–72
39. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2021/2178 z dnia 6 lipca 2021 r. uzupełniające rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 przez sprecyzowanie treści i prezentacji informacji dotyczących zrównoważonej środowiskowo działalności gospodarczej, które mają być ujawniane przez przedsiębiorstwa podlegające art. 19a lub 29a dyrektywy 2013/34/UE, oraz określenie metody spełnienia tego obowiązku ujawniania informacji, OJ L 443, 10.12.2021, p. 9–67
40. Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) z dnia 31 lipca 2023 r. uzupełniające dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/34/UE w odniesieniu do standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju, C/2023/5303,
41. Rozporządzenie 2020/852, op. cit.
42. Wniosek Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz zmieniająca dyrektywę (UE) 2019/1937, COM/2022/71 final
43. Ustawa z dnia 23.08.2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, t.j.: Dz. U. 2023, poz. 845, art. 2 pkt. 5).
44. Szerzej: M. Marcinkowska, Corporate governance w bankach. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2014, s. 77 i nast.
45. www.oecd.org
46. A. Nartowski, Perspektywa samoregulacji polskiego rynku. Umowa społeczna czy interwencja państwa?, [w:] D. Dobija, I. Koładkiewicz (red.), Ład korporacyjny, Oficyna, Warszawa 2011, s. 342.
47. Sektor ten obejmuje 13 podmiotów – poza bankami uwzględnionymi w niniejszym badaniu, także podlegające double listing inwestor i były inwestor polskich banków: Santander i Unicredit, a także Getin Holding, będący spółką holdingową (sam nie prowadzi działalności bankowej).
48. Indeks wyliczony bez uwzględnienia zasad, w przypadku których oświadczenia wskazują „nie dotyczy”.
49. Spółka powinna posiadać politykę różnorodności wobec zarządu oraz rady nadzorczej, przyjętą odpowiednio przez radę nadzorczą lub walne zgromadzenie. Polityka różnorodności określa cele i kryteria różnorodności m.in. w takich obszarach jak płeć, kierunek wykształcenia, specjalistyczna wiedza, wiek oraz doświadczenie zawodowe, a także wskazuje termin i sposób monitorowania realizacji tych celów. W zakresie zróżnicowania pod względem płci warunkiem zapewnienia różnorodności organów spółki jest udział mniejszości w danym organie na poziomie nie niższym niż 30%
50. Osoby podejmujące decyzje w sprawie wyboru członków zarządu lub rady nadzorczej spółki powinny zapewnić wszechstronność tych organów poprzez wybór do ich składu osób zapewniających różnorodność, umożliwiając m.in. osiągnięcie docelowego wskaźnika minimalnego udziału mniejszości określonego na poziomie nie niższym niż 30%, zgodnie z celami określonymi w przyjętej polityce różnorodności, o której mowa w zasadzie 2.1
51. W celu zapewnienia należytej komunikacji z interesariuszami, w zakresie przyjętej strategii biznesowej spółka zamieszcza na swojej stronie internetowej informacje na temat założeń posiadanej strategii, mierzalnych celów, w tym zwłaszcza celów długoterminowych, planowanych działań oraz postępów w jej realizacji, określonych za pomocą mierników, finansowych i niefinansowych. Informacje na temat strategii w obszarze ESG powinny m.in.: przedstawiać wartość wskaźnika równości wynagrodzeń wypłacanych jej pracownikom, obliczanego jako procentowa różnica pomiędzy średnim miesięcznym wynagrodzeniem (z uwzględnieniem premii, nagród i innych dodatków) kobiet i mężczyzn za ostatni rok, oraz przedstawiać informacje o działaniach podjętych w celu likwidacji ewentualnych nierówności w tym zakresie, wraz z prezentacją ryzyk z tym związanych oraz horyzontem czasowym, w którym planowane jest doprowadzenie do równości
52. Spółka powinna umożliwić akcjonariuszom udział w walnym zgromadzeniu przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej (e-walne), jeżeli jest to uzasadnione z uwagi na zgłaszane spółce oczekiwania akcjonariuszy, o ile jest w stanie zapewnić infrastrukturę techniczną niezbędną dla przeprowadzenia takiego walnego zgromadzenia.
53. Projekty uchwał walnego zgromadzenia do spraw wprowadzonych do porządku obrad walnego zgromadzenia powinny zostać zgłoszone przez akcjonariuszy najpóźniej na 3 dni przed walnym zgromadzeniem
54. W przypadku gdy przedmiotem obrad walnego zgromadzenia ma być powołanie do rady nadzorczej lub powołanie rady nadzorczej nowej kadencji kandydatury na członków rady powinny zostać zgłoszone w terminie umożliwiającym podjęcie przez akcjonariuszy obecnych na walnym zgromadzeniu decyzji z należytym rozeznaniem, lecz nie później niż na 3 dni przed walnym zgromadzeniem; kandydatury, wraz z kompletem materiałów ich dotyczących, powinny zostać niezwłocznie opublikowane na stronie internetowej spółki.
55. Listę przykładowych szans i zagrożeń związanych z klimatem oraz ich konsekwencje finansowe przedstawiają np. publikacje: TCFD, Recommendations of the Task Force on Climate-related Financial Disclosures, 2017, ; E. Kulińska-Sadłocha, Banki a zmiany klimatyczne, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Ekonomiczne Problemy Usług”, nr 38, 2009, s. 175-182.
56. Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2022/2453 z dnia 30 listopada 2022 r. zmieniające wykonawcze standardy techniczne określone w rozporządzeniu wykonawczym (UE) 2021/637 w odniesieniu do ujawniania informacji na temat ryzyk z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego, OJ L 324, 19.12.2022, p. 1–54
57. Przywoływana regulacja wymienia także czynniki związane z procesem transformacji, mające na celu osiągnięcie następujących celów środowiskowych:
    • łagodzenie zmian klimatu,
    • adaptacja do zmian klimatu,
    • zrównoważone wykorzystywanie i ochrona zasobów wodnych i morskich,
    • przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym,
    • zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola,
    • ochrona i odbudowa bioróżnorodności i ekosystemów.
58.  A. Coleton, M.F. Brucart, P. Gutierrez, F. Le Tennier, C. Moor, Sustainable Finance: Market Practicves, EBA Staff Paper Series, No. 6, January 2020, www.eba.europa.eu; EC, Development of Tools and Mechanisms for the Integration of ESG Factors into the EU Banking Prudential Framework and into Banks’ Business Strategies and Investment Policies, May 2021, finance.ec.europa.eu; EBA, Report on management and supervision of ESG risks for credit institutions and investment firms, EBA/REP/2021/18, 23.06.2021, www.eba.europa.eu, BIS, Climate-related risk drivers and their transmission channels, 14.04.2021,
59. Czynniki ESG, takie jak zanieczyszczenie środowiska, ogólny dobrobyt społeczeństwa, ubóstwo, są przedmiotem szczególnej troski szerokiej opinii publicznej. Chociaż odzwierciedlają one wpływ sumy poszczególnych działań, nie są ujmowane w sprawozdaniach finansowych, co oznacza, że koszty tych działań są ponoszone przez osoby trzecie lub przez całe społeczeństwo i nie są w pełni ujmowane przez mechanizmy rynkowe.
60. Wpływy wynikające z działań jednostki i interakcji z różnymi interesariuszami w ramach jego łańcuchów wartości wyższego i niższego szczebla.
61. EBA, Report on management and supervision of ESG risks for credit institutions and investment firms, EBA/REP/2021/18, 23.06.2021, 
62. IMF, Global Financial Stability Report. Lower for Longer, October 2019, oraz EC, Development of Tools and Mechanisms for the Integration of ESG Factors into the EU Banking Prudential Framework and into Banks’ Business Strategies and Investment Policies, May 2021,
63. BIS, Climate-related risk drivers and their transmission channels, 14.04.2021,
64. EBA, Risk Assessment Questionnaire – Summary of Results, Autumn 2021,
65. European Commission, Development of tools and mechanisms for the integration of ESG factors into the EU banking prudential framework and into banks’ business strategies and investment policies, 2021,
66. European Central Bank, Good practices for climate-related and environmental risk management. Observations from the 2022 thematic review, November 2021,
67. AFI to sojusz, którego właścicielami i liderami są członkowskie banki centralne i finansowe instytucje regulacyjne, których wspólnym celem jest promowanie integracji finansowej na poziomie krajowym, regionalnym i międzynarodowym.
68. Szerzej: M. Marcinkowska, Próby włączenia ryzyka ESG do unijnych regulacji ostrożnościowych dla banków, „Bezpieczny Bank”, nr 3 (88), 2022, s. 35-65.
69. Rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2021/637 z dnia 15 marca 2021 r. ustanawiające wykonawcze standardy techniczne w odniesieniu do publicznego ujawniania przez instytucje informacji, o których mowa w części ósmej tytuły II i III rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013, oraz uchylające rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) nr 1423/2013, rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2015/1555, rozporządzenie wykonawcze Komisji (UE) 2016/200 i rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2017/2295, OJ L 136, 21.4.2021, p. 1–327, ze zm.
70. Kolejna nowelizacja rozporządzenia CRR (CRR3) rozszerza wymóg na wszystkie banki, wobec mniejszych i mniej skomplikowanych wprowadzając konieczność wymogu tych informacji tylko raz na rok. Patrz: Basel III finalisation (CRR 3) – Proposal for a Regulation of the European Parliament and of the Council amending Regulation (EU) No 575/2013 as regards requirements for credit risk, credit valuation adjustment risk, operational risk, market risk and the output floor, and amending Regulation (EU) No 806/2014 – Initial positions of the three Institutions prior to commencement of trilogues, ST 8855 2023 INIT, 5.05.2023,
71. Wymóg wynika z art. 449a CRR (Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych oraz zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012, OJ L 176, 27.6.2013, p. 1–337, ze zm.)
72. Basel III finalisation (CRD VI) – Proposal for a Directive of the European Parliament and of the Council amending Directive 2013/36/EU as regards supervisory powers, sanctions, third-country branches, and environmental, social and governance risks, and amending Directive 2014/59/EU – Initial positions of the three Institutions prior to commencement of trilogues, ST 8854 2023 INIT, 5.05.2023,
73. EBA, Report on the role of environmental and social risks in the prudential framework, EBA/REP/2023/34, October 2023,
74. PWC, Green finance in Poland, 2022, , EBA, Report on management and supervision of ESG risks for credit institutions and investment firms, EBA/REP/2021/18, 23.06.2021
75. Szersze omówienie zakresu i jakości ujawnień na temat ryzyka ESG zostanie dokonana w rozdziale 7. niniejszego raportu.
76. A. Coleton, M.F. Brucart, P. Gutierrez, F. Le Tennier, C. Moor, Sustainable Finance: Market Practices, EBA Staff Paper Series, No. 6, January 2020
77. Według cyklicznych badań Mobiquity w roku 2021 niespełna 1/3 ankietowanych banków przyznawała, że na szczeblu zarządu/rady zagadnienia zrównoważonego rozwoju były uznawane za jedne z najistotniejszych, natomiast w roku 2023 było to nieco ponad 1/4 banków; jednocześnie w roku 2023 średnio 70% ankietowanych menadżerów bankowych potwierdzała, że zrównoważony rozwój jest istotnym elementem ich strategii biznesowej (Por: Mobiquity, A Benchmark for Sustainable Banking – Research Report, May 2021, oraz Mobiquity, A Global Benchmark for Sustainable Banking 2023, June 2023, )
78. Wedle badań Bain&Company niemal 80% konsumentów zmienia preferencje zakupowe bazując na kwestiach zrównoważonego rozwoju, 46% pracowników deklaruje, że może pracować wyłącznie dla podmiotu stosującego praktyki zrównoważonego biznesu, niemal 90% inwestorów – właścicieli spółek deklaruje, że uwzględnia wskaźniki ESG dokonując decyzji inwestycyjnych (Patrz Bain&Company, Global Private Equity Report 2021, ). Wg badań Kearney blisko połowa klientów respondentów wskazywała, że kwestie środowiskowe i społeczne są dla nich ważne przy wyborze banku, a niemal co czwarty klient deklarował, że zmieniłby dostawcę usług bankowych jeśli nie byłby on zaangażowany w kwestie ESG (Kearney, European Banking Radar, June 2021).
79. Według badań ECB przedsiębiorstwa w Polsce są w dość niskim stopniu narażone na ryzyko fizyczne, jednak relatywnie wysoki jest odsetek podmiotów narażonych na wysokie ryzyko przejścia (związanego z przejściem działalności gospodarczej i sektorów na gospodarkę zrównoważoną środowiskowo). S. Alogoskoufis, N. Dunz, T. Emambakhsh, T. Hennig, M. Kaijser, C. Kouratzoglou, M.A. Muñoz, L. Parisi, C. Salleo, ECB economy-wide climate stress test. Methodology and results, Occasional Paper Series No. 281, September 2021,
80. Mobiquity, A Global Benchmark for Sustainable Banking 2023, op. cit.
81.  Rozdział 1: Polityka informacyjna i komunikacja z inwestorami.
    1.3. W swojej strategii biznesowej spółka uwzględnia również tematykę ESG, w szczególności obejmującą:1.3.1.zagadnienia środowiskowe, zawierające mierniki i ryzyka związane ze zmianami klimatu i zagadnienia zrównoważonego rozwoju;
    1.3.2. sprawy społeczne i pracownicze, dotyczące m.in. podejmowanych i planowanych działań mających na celu zapewnienie równouprawnienia płci, należytych warunków pracy, poszanowania praw pracowników, dialogu ze społecznościami lokalnymi, relacji z klientami.
    1.4. W celu zapewnienia należytej komunikacji z interesariuszami, w zakresie przyjętej strategii biznesowej spółka zamieszcza na swojej stronie internetowej informacje na temat założeń posiadanej strategii, mierzalnych celów, w tym zwłaszcza celów długoterminowych, planowanych działań oraz postępów w jej realizacji, określonych za pomocą mierników, finansowych i niefinansowych. Informacje na temat strategii w obszarze ESG powinny m.in.:
    1.4.1. objaśniać, w jaki sposób w procesach decyzyjnych w spółce i podmiotach z jej grupy uwzględniane są kwestie związane ze zmianą klimatu, wskazując na wynikające z tego ryzyka;
    1.4.2. przedstawiać wartość wskaźnika równości wynagrodzeń wypłacanych jej pracownikom, obliczanego jako procentowa różnica pomiędzy średnim miesięcznym wynagrodzeniem (z uwzględnieniem premii, nagród i innych dodatków) kobiet i mężczyzn za ostatni rok, oraz przedstawiać informacje o działaniach podjętych w celu likwidacji ewentualnych nierówności w tym zakresie, wraz z prezentacją ryzyk z tym związanych oraz horyzontem czasowym, w którym planowane jest doprowadzenie do równości.
    Rozdział 2: Zarząd i rada nadzorcza
    2.1. Spółka powinna posiadać politykę różnorodności wobec zarządu oraz rady nadzorczej, przyjętą odpowiednio przez radę nadzorczą lub walne zgromadzenie. Polityka różnorodności określa cele i kryteria różnorodności m.in. w takich obszarach jak płeć, kierunek wykształcenia, specjalistyczna wiedza, wiek oraz doświadczenie zawodowe, a także wskazuje termin i sposób monitorowania realizacji tych celów. W zakresie zróżnicowania pod względem płci warunkiem zapewnienia różnorodności organów spółki jest udział mniejszości w danym organie na poziomie nie niższym niż 30%.
    2.2. Osoby podejmujące decyzje w sprawie wyboru członków zarządu lub rady nadzorczej spółki powinny zapewnić wszechstronność tych organów poprzez wybór do ich składu osób zapewniających różnorodność, umożliwiając m.in. osiągnięcie docelowego wskaźnika minimalnego udziału mniejszości określonego na poziomie nie niższym niż 30%, zgodnie z celami określonymi w przyjętej polityce różnorodności, o której mowa w zasadzie 2.1.
    Rozdział 6: Wynagrodzenia
    6.2. Programy motywacyjne powinny być tak skonstruowane, by między innymi uzależniały poziom wynagrodzenia członków zarządu spółki i jej kluczowych menedżerów od rzeczywistej, długoterminowej sytuacji spółki w zakresie wyników finansowych i niefinansowych oraz długoterminowego wzrostu wartości dla akcjonariuszy i zrównoważonego rozwoju, a także stabilności funkcjonowania spółki.
    6.3. Jeżeli w spółce jednym z programów motywacyjnych jest program opcji menedżerskich, wówczas realizacja programu opcji winna być uzależniona od spełnienia przez uprawnionych, w przeciągu co najmniej 3 lat, z góry wyznaczonych, realnych i odpowiednich dla spółki celów finansowych i niefinansowych oraz zrównoważonego rozwoju, a ustalona cena nabycia przez uprawnionych akcji lub rozliczenia opcji nie może odbiegać od wartości akcji z okresu uchwalania programu.
    GPW, Dobre praktyki spółek notowanych na GPW 2021,
82. Metodologia Sustainalytics opiera się na mierzeniu ekspozycji danej branży na specyficzne ryzyka związane z kryteriami ESG. Ocenie podlega także sposób, w jaki dany podmiot zarządza ryzykami ESG. Czynniki ryzyka są wyznaczane w oparciu o analizę 20 czynników specyficznych dla każdej branży. Podstawą oceny jest analiza informacji umieszczonych na stronach internetowych spółek, ich raportów rocznych, raportów zawierających dane niefinansowe, a także dane przekazane bezpośrednio przez spółki. Sustainalytics prowadzi ciągły monitoring, a raz na rok przeprowadza szczegółową analizę.
83. Przedział oceny od 0 -10: ryzyko nieistotne; 10-20: ryzyko niskie; 20-30: ryzyko średnie; 30-40: ryzyko wysokie; powyżej 40 ryzyko poważne (silne).
84. Wszystkie analizowane banki deklarują obniżenie negatywnego wpływu na zmiany klimatu, zobowiązują się do osiągnięcia pełnej neutralności klimatycznej do 2050 roku, a w stosunku do emisji własnych wskazują na terminy znacznie krótsze, np. Millennium do 2027; ING Bank Śląski do 2030.
85. Szerzej: M. Marcinkowska, Produkty bankowe zawierające korzyści społeczne i ekologiczne, [w:] P. Kapuś, J. Węcławski (red.), Problemy rozwoju rynku finansowego w aspekcie wzrostu gospodarczego, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2007, s. 326-332.
86. E. Kulińska-Sadłocha, W jaki sposób banki mogą wspierać transformację gospodarki w kierunku modelu zrównoważonego?, s. 311- 332.
87. UKNF w wydanych w tym czasie komunikatach oczekiwał, że banki m.in.: wykażą się szczególną etyką biznesową i będą aktywnie przeciwdziałać wszelkim praktykom wiążącym się z próbami nadużywania i wykorzystywania tragedii narodu ukraińskiego do osiągnięcia niestandardowych korzyści, a także wdrożą ofertę usług finansowych zapewniającą im dostęp do podstawowych usług bankowych (Komunikat UKNF z 4 marca 2022 r. w sprawie oferty produktowej dla uchodźców z terenów objętych działaniami wojennymi w Ukrainie).
88. Standardy to uzgodniony poziom wymagań jakościowych, który zdaniem ludzi jest akceptowalny do spełnienia przez podmioty raportujące. Standard może być postrzegany jako zawierający konkretne i szczegółowe kryteria lub wskaźniki dotyczące tego, “co” powinno być raportowane na każdy temat. Ogólnie rzecz biorąc, standardy sprawozdawczości korporacyjnej mają następujące wspólne cechy: ukierunkowanie na interes publiczny, niezależność, należyty proces i konsultacje społeczne, generując silniejszą podstawę dla wymaganych informacji. Z drugiej strony ramowe koncepcje zapewniają “ramy” do kontekstualizacji informacji. Ramy to te, które są zwykle stosowane w praktyce w przypadku braku dobrze zdefiniowanych standardów. Ramy pozwalają na elastyczność w definiowaniu kierunku, ale nie samej metody. Ramy można traktować jako zestaw zasad zapewniających wskazówki i kształtujących myśli ludzi na temat tego, jak myśleć o określonym temacie, ale brakuje im zdefiniowanego obowiązku sprawozdawczego. GRI, ESG standards, frameworks and everything in between, “The GRI Perspective” Issue 4. 10.03.2022,
89. Dobrowolne ujawnienia w zakresie zrównoważonego rozwoju są obecne już od końca ubiegłego stulecia. Przykłady najlepszych praktyk rozszerzonej sprawozdawczości z owych czasów przedstawia praca M. Marcinkowska, Roczny raport z działań i wyników przedsiębiorstwa. Nowe tendencje w sprawozdawczości biznesowej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004.
90. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/95/UE z dnia 22 października 2014 r. zmieniająca dyrektywę 2013/34/UE w odniesieniu do ujawniania informacji niefinansowych i informacji dotyczących różnorodności przez niektóre duże jednostki oraz grupy, OJ L 330, 15.11.2014, p. 1–9, ze zm.
91. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/2464 z dnia 14 grudnia 2022 r. w sprawie zmiany rozporządzenia (UE) nr 537/2014, dyrektywy 2004/109/WE, dyrektywy 2006/43/WE oraz dyrektywy 2013/34/UE w odniesieniu do sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju, OJ L 322, 16.12.2022, p. 15–80
92. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniające rozporządzenie (UE) 2019/2088, OJ L 198, 22.6.2020, p. 13–43
93. Patrz efrag.org oraz ec.europa.eu
94. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych, OJ L 317, 9.12.2019, p. 1–16, ze zm.
95. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/36/UE z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie warunków dopuszczenia instytucji kredytowych do działalności oraz nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i firmami inwestycyjnymi, zmieniająca dyrektywę 2002/87/WE i uchylająca dyrektywy 2006/48/WE oraz 2006/49/WE, OJ L 176, 27.6.2013, p. 338–436, ze zm.
96. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012, OJ L 176, 27.6.2013, p. 1–337, ze zm.
97. www.globalreporting.org/standards
98. www.ifrs.org
99. www.un.org.pl
100. pihrb.org
101. unglobalcompact.org
102. www.fsb-tcfd.org
103. www.unepfi.org
104. equator-principles.com
105. www.unpri.org
106. www.wbcsd.org
107. www.oecd.org
108. Na przykład seria zasad dotyczących obligacji wydana przez International Capital Market Association
109. 2degrees-investing.org
110. Greenwashing oznacza próbę tworzenia wrażenia, że podmiot lub jego produkt jest przyjazny środowisku (a w szerszym znaczeniu – ma pozytywne charakterystyki ESG), podczas gdy w istocie podstawowe standardy w tym zakresie nie są spełnione. Europejskie Urzędy Nadzoru Finansowego, na zlecenie Komisji Europejskiej, prowadzą analizy tego zjawiska, a wnioski z ich raportów mogą przełożyć się na określone rekomendacje odnośnie do regulacji.
111. EBA, Summary of ESG disclosures – Pillar 3
112. Należy przy tym podkreślić, że jakość ujawnień polskich banków jest i tak średnio wyższa niż spółek z pozostałych sektorów (potwierdzają to m.in. raporty: EY, Barometr ujawnień ryzyka klimatycznego, 2023, , Deloitte, Raportowanie kwestii klimatycznych w Polsce, 2023)
113. bankingsupervision.europa.eu
114. Patrz: infostrefa.com
115. Inicjatywę opracowania ZOB podjęło 26 banków, później dołączyły jeszcze 2 banki (National Australian Bank i Standard Bank z RPA), a kolejne dwa dołączyły na etapie przygotowania ostatecznej wersji zasad (Citi Bank – USA oraz Natixis – Francja). W tworzenie standardów dla odpowiedzialnej bankowości zaangażowane były banki, które są większościowymi udziałowcami banków prowadzących działalność na terenie Polski, jak: BNP Paribas (Francja), ING (Holandia), Santander (Hiszpania), Citi (USA).
116. The top 10 most sustainable banks in the world in 2023,
117. pressroom.ifc.org
118. www.gfmag.com
119. www.euromoney.com
120. Formalnie UNEP FI powstała w 2003 roku z połączeniu dwóch inicjatyw finansowych UNEP, tj. powstałej w 1992 toku inicjatywy bankowej oraz inicjatywy ubezpieczeniowej powstałej w 1995 roku. Inicjatywy rozpoczęły współpracę w 1999 roku.
121. Triodos Bank aktywnie angażuje się w inicjatywy finansowe UNEP FI od 1997 roku, a Societe Generale od 2001 roku, kiedy to podpisały deklaracje bankowe dotyczące ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju stworzone przez banki w ramach UNEP.
122. Nazwa banku pochodzi od greckiego „τρὶ ὁδος – tri hodos”, co oznacza „trzy drogi”. Dla banku są to ludzie, planeta i dochody.
123. W 1968 roku powstał zespół do zbadania, jak można zarządzać pieniędzmi w sposób zrównoważony (ekonomista Adriaan Deking Dura, profesor prawa podatkowego Dieter Brüll, konsultant ds. zarządzania Lex Bos, bankier Rudolf Mees).
124. Wszystkie te czynniki zostały wskazane jako czynniki sukcesu Triodos Banku przez dyrektora zarządzającego Petera Bloma w 2009 roku na Światowym Forum Ekonomicznym w Davos (P. Bloom pełnił swoją funkcję przez ponad 30 lat, od 1989 do 2021). P. Blom, The Upside of the Downturn: How Sustainable Banking Can Deliver a Better Future, Innovations Special Edition for the World Economic Forum Annual Meeting 2009, Social Innovation in a Post- Crisis World, Davos-Klosters 2009, s. 30-31.
125. Don’t invest unless you’re prepared to lose all the money you invest. This is a high-risk investment and you are unlikely to be protected if something goes wrong. www.triodoscrowdfunding.co.uk
126. Societe Generale oferuje swoje usługi i produkty w Polsce poprzez takie podmioty, jak: Societe Generale SA. (bank) Oddział w Polsce, Sogecap SA (ubezpieczenia) Oddział w Polsce, Sogessur SA (ubezpieczenia) Oddział w Polsce, SG Equipment Leasing Polska Sp. z o.o., Ald Automotive Polska Sp. z o.o.
127. P. Blom, The Upside of the Downturn: How Sustainable Banking Can Deliver a Better Future, Innovations Special Edition for the World Economic Forum Annual Meeting 2009, Social Innovation in a Post- Crisis World, Davos-Klosters 2009, s. 30-31
128. T.Whelan , U..Atz,, T.Van Holt, C.Clark (2021), ESG and Financial Performace: Uncovering the Relationship by Aggregating Evidence from 1,000 Plus Studies Published between 2015 – 2020, NYU Stern Center for Sustainable Business
129. W. Azmi, M. K. Hassan, R. Houston, M.S. Karim (2021),  ESG activities and banking performance: International evidence from emerging economies. Journal of International Financial Markets Institutions and Money, vol. 70, 101277.
130. S.Liu, J.Jin, K.Nainar, Does ESG performance reduce banks’ nonperforming loans? Finance Research Letters, vol. 55, Part A, 103859
131. The United Nations Development Program (2021)
132. S. Meyer and K Henide (2021), Searching for Greenium: Evidence of a green pricing premium in the secondary Euro denominated investment grade corporate bond market, IHS Markit
133. S. Fatica, R. Panzica, M. Rancan (2021), ‘The pricing of green bonds: Are financial institutions special?’, Journal of Financial Stability, Vol. 54(C).
134. S. Grishunin, A.Bukreeva, S. Suloeva, E. Burova (2023), Analysis of yields and determinants in the corporate green bond market, Risks, Vol. 1, No 11.
135. The European sustainable debt market – do issuers benefit from an ESG pricing effect? ESMA 2023
136. ESG Investing Statistics 2023
137. K.Prasal (2023), Poprzeczka dla projektów zrównoważonych środowiskowo coraz wyżej, w: L.Kotecki (red), Zielone finanse w PolsceESG in Mid-2023: Making Sense of the Moment, Harvard Law School Forum on Corporate Governance
138. ESG Investing Statistics 2023, op.cit
139. Kwestie ESG i ryzyko z nimi związane nie są zagadnieniami nowymi dla podmiotów sektora bankowego, nawet w przypadku ryzyka klimatycznego. W 2007 roku 23 banki podpisały deklarację sektora usług finansowych dotyczącą zmian klimatu: UNEP FI. Declaration on Climate Change by the Financial Services Sector,
140. Świadczą o tym zarówno trudności w wyegzekwowaniu formalnego zadeklarowania celu np. w zakresie ograniczania emisji gazów cieplarnianych, jak i sabotowanie wielu inicjatyw wspierających cele zrównoważonego rozwoju (w szczególności w obszarze ochrony środowiska).
141. Patrz np. wypowiedź Wiceprzewodniczącego KNF na temat standardów ESG: www.pb.pl, a także wiele wypowiedzi Prezesa NBP (odpowiadającego za politykę monetarną i makroostrożnościową)
142. Przykładowo można wykorzystać narzędzia polityki fiskalnej (np. podatek bankowy), pieniężnej, mikroostrożnościowej (analiza BION, ew. dodatkowe wymogi kapitałowe) i makroostrożnościowej.